Διατροφή και Υγεία των Οφθαλμών: Η Τροφή ως Φάρμακο

Συμπληρώματα Διατροφής

Μπορούν να υποστηρίξουν την υγεία των ματιών, ειδικά σε:

• Άτομα με περιορισμένη πρόσληψη θρεπτικών

• Ηλικιωμένους

• Χρόνια πάσχοντες (διαβήτη, αυτοάνοσα)
  Η επιλογή τους πρέπει να γίνεται με επιστημονικά κριτήρια και κατόπιν ιατρικής καθοδήγησης. Τα συμπληρώματα διατροφής περιέχουν θρεπτικές ή άλλες ουσίες με σκοπό να συμπληρώσουν τη συνήθη διατροφή και να υποστηρίξουν την υγεία του οργανισμού. Στις μέρες μας η χρήση τους έχει αυξηθεί εντυπωσιακά, ιδιαίτερα από άτομα που αναζητούν τρόπους να βελτιώσουν τη φυσική τους κατάσταση, την πνευματική διαύγεια ή την καθημερινή ευεξία. Τα πιο διαδεδομένα είναι οι πολυβιταμίνες, τα μεταλλικά στοιχεία, τα ωμέγα-3 λιπαρά οξέα, τα προβιοτικά, καθώς και τα πρωτεϊνούχα σκευάσματα, τα οποία συχνά χρησιμοποιούνται από αθλητές ή άτομα που κάνουν έντονη φυσική δραστηριότητα. Πότε είναι χρήσιμα τα συμπληρώματα για τα μάτια;

• Σε άτομα με γενετική προδιάθεση για εκφύλιση ωχράς κηλίδας (AMD)

• Σε άτομα με περιορισμένη πρόσληψη βιταμινών/ ιχνοστοιχείων (π.χ. χορτοφάγους, ηλικιωμένους)

• Σε χρόνια ξηροφθαλμία

• Σε περιπτώσεις καπνίσματος, αλκοολισμού ή σακχαρώδους διαβήτη

• Όταν υπάρχει αυξημένο οξειδωτικό στρες (π.χ. πολύωρη χρήση οθονών)
  Αν και η χρήση τους μπορεί να είναι ωφέλιμη, ιδιαίτερα σε περιπτώσεις όπου υπάρχουν ελλείψεις (π.χ. έλλειψη σιδήρου, βιταμίνης D ή ασβεστίου), εντούτοις δεν είναι πανάκεια. Πολλές φορές χρησιμοποιούνται χωρίς ιατρική καθοδήγηση ή σε υπερβολικές δόσεις, γεγονός που ενδέχεται να προκαλέσει σοβαρές παρενέργειες ή αλληλεπιδράσεις με φαρμακευτικές αγωγές. Επιπλέον, αρκετά συμπληρώματα κυκλοφορούν χωρίς επαρκή έλεγχο ή επιστημονική τεκμηρίωση της αποτελεσματικότητάς τους, ιδίως όσα υπόσχονται «γρήγορα αποτελέσματα» στην απώλεια βάρους ή στην αύξηση της μυϊκής μάζας.
  Για τον λόγο αυτό, είναι αναγκαίο το κοινό να ενημερώνεται υπεύθυνα και να αντιλαμβάνεται πως τα συμπληρώματα δεν υποκαθιστούν μια ισορροπημένη διατροφή. Ο ρόλος τους είναι να καλύπτουν συγκε- κριμένες ανάγκες όταν αυτό είναι πραγματικά απαραίτητο και πάντα με τη σύμφωνη γνώμη ειδικού. Σε κάθε περίπτωση, η υιοθέτηση ενός υγιεινού τρόπου ζωής που περιλαμβάνει σωστή διατροφή, επαρκή ύπνο και τακτική άσκηση παραμένει το πιο ασφαλές και αποτελεσματικό θεμέλιο για την καλή υγεία.

  Συμπληρώματα διατροφής και υγεία των ματιών: Οφέλη, κίνδυνοι και placebo effect Τα συμπληρώματα διατροφής έχουν ευρεία χρήση τα τελευταία χρόνια, συχνά με στόχο την ενίσχυση της υγείας ή την πρόληψη συγκεκριμένων παθήσεων, όπως η ηλικιακή εκφύλιση της ωχράς κηλίδας (AMD) και ο καταρράκτης. Παρά τη διαφημιστική προώθηση, η χρήση τους απαιτεί προσοχή και ενημέρωση, καθώς δεν είναι κατάλληλα για όλους και η υπερδοσολογία μπορεί να επιφέρει παρενέργειες. Συγκεκριμένα θρεπτικά συστατικά έχουν μελετηθεί για την πιθανή ευεργετική τους επίδραση στην όραση:

• Λουτεΐνη & Ζεαξανθίνη: Αντιοξειδωτικά που συγκεντρώνονται στην ωχρά κηλίδα και φαίνεται να προσφέρουν προστασία από το οξειδωτικό στρες (συνιστώμενη ημερήσια δόση: 10–20 mg λουτεΐνη, 2–4 mg ζεαξανθίνη).

• Βιταμίνη A (ή β-καροτένιο): Συμβάλλει στη νυχτερινή όραση και την υγεία του επιπεφυκότα, αλλά σε υψηλές δόσεις μπορεί να είναι ηπατοτοξική και να προκαλέσει σοβαρές παρενέργειες, ιδίως σε καπνιστές.

• Βιταμίνη C & E: Ισχυρά αντιοξειδωτικά με ρόλο στην προστασία από τον καταρράκτη και την AMD. Παρότι γενικά ασφαλείς, η υπερδοσολογία μπορεί να προκαλέσει στομαχικές διαταραχές ή να αυξήσει τον κίνδυνο αιμορραγίας (ειδικά η βιταμίνη Ε).

• Ψευδάργυρος: Συμβάλλει στη λειτουργία του αμφιβληστροειδούς, ωστόσο σε υψηλές δόσεις μπορεί να επηρεάσει αρνητικά την απορρόφηση χαλκού και να προκαλέσει πεπτικά προβλήματα.

• Ω-3 λιπαρά οξέα (EPA/DHA): Δρουν αντιφλεγμονωδώς, βοηθούν σε περιπτώσεις ξηροφθαλμίας, αλλά σε μεγάλες ποσότητες μπορεί να αυξήσουν την αιμορραγική τάση.

• Βιταμίνες του συμπλέγματος Β (ιδίως Β2, Β6, Β12 και φολικό οξύ): Φαίνεται να βοηθούν στην πρόληψη της οπτικής νευροπάθειας, αλλά και εδώ η υπερβολική λήψη μπορεί να προκαλέσει νευρολογικά προβλήματα.

Παρ’ όλα αυτά, τα συμπληρώματα δεν αντικαθιστούν μια ισορροπημένη διατροφή και η λήψη τους πρέπει να γίνεται μόνο κατόπιν σύστασης γιατρού ή διαιτολόγου. Τα παλαιότερα σκευάσματα AREDS, για παράδειγμα, περιείχαν β-καροτένιο, το οποίο δεν συνιστάται σε καπνιστές, λόγω αυξημένου κινδύνου για καρκίνο του πνεύμονα.

Placebo effect και συμπληρώματα: η δύναμη της πίστης
Αξίζει επίσης να αναφερθεί η επίδραση του placebo effect, δηλαδή της θετικής επίδρασης που μπορεί να έχει ένα σκεύασμα στον οργανισμό χωρίς να περιέχει δραστική ουσία, μόνο και μόνο επειδή το άτομο πιστεύει ότι «θα βοηθήσει». Πολλοί άνθρωποι αναφέρουν βελτίωση σε συμπτώματα όπως κόπωση ή άγχος μετά τη λήψη συμπληρωμάτων, ακόμη και αν η αιτία δεν σχετίζεται με διατροφική έλλειψη. Αυτό οφείλεται σε τρεις βασικούς λόγους:
1. Ψυχολογική ενίσχυση: Η πίστη στην αποτελεσματικότητα οδηγεί σε αίσθημα ευεξίας.
2. Ασαφή συμπτώματα: Πολλές φορές τα συμπτώματα είναι μη ειδικά και βελτιώνονται «από μόνα τους» ή λόγω άλλων παραγόντων.
3. Αλλαγή συνηθειών: Το άτομο μπορεί παράλληλα να αρχίσει να προσέχει τη διατροφή του ή να γυμνάζεται, και η βελτίωση να αποδοθεί στο συμπλήρωμα.

Έρευνες δείχνουν ότι έως και 30–40% των θετικών επιδράσεων από συμπληρώματα ενδέχεται να σχετίζονται με το φαινόμενο placebo. Γι’ αυτό και η επιστημονική τεκμηρίωση απαιτεί τυφλές, ελεγχόμενες μελέτες (RCTs), όπου συγκρίνονται σκευάσματα με εικονικά (placebo), για να διαπιστωθεί αν υπάρχει πραγματική βιολογική δράση.