Μπλε ακτινοβολία – φίλος ή εχθρός;
Τον τελευταίο καιρό, όλο και περισσότεροι επιστήμονες ασχολούνται με το μπλε φως και με το πως μας επηρεάζει. Συχνά ακούμε για το πόσο βλαβερός είναι ο ήλιος για τα μάτια μας, κάτι όμως που πολλοί δεν γνωρίζουν είναι ότι το ορατό φως που εκπέμπεται από τον ήλιο περιλαμβάνει μια σειρά διαφορετικών χρωματιστών ακτίνων φωτός που περιέχουν διαφορετικές ποσότητες ενέργειας.
Γράφουν οι Ανδρέας Βικάτος και Φανή Μαργέλου
Προπτυχιακοί φοιτητές κατεύθυνσης Οπτικής & Οπτομετρίας
Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής
Τί είναι όμως η μπλε ακτινοβολία ή αλλιώς μπλε φως;
Το μπλε φως είναι ένα μέρος από το λευκό ή ηλιακό φως. Το ηλιακό φως αποτελείται από πολλές αποχρώσεις των χρωμάτων κόκκινο, πορτοκαλί, κίτρινο, πράσινο και μπλε. Συνδυασμένες όλες αυτές οι ακτίνες δημιουργούν το λεγόμενο λευκό φως και όλη αυτή η ενέργεια ονομάζεται ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία.
Το ορατό φάσμα αντιπροσωπεύει ένα μικρό μέρος μόνο του ηλεκτρομαγνητικού φάσματος, το οποίο εκτείνεται από τις υψηλών συχνοτήτων ακτίνες γ και X εως τα ραδιοκύματα, που έχουν πολύ μικρή συχνότητα. Μονάδα μέτρησης της ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας είναι το μήκος κύματος μετρημένο σε νανόμετρα. Ξεκινώντας από τις υψηλών συχνοτήτων και καταλείγοντας στις χαμηλών συχνοτήτων ακτίνες, παρακάτω αναλύονται τα μήκη κύματος που εκτείνεται η κάθε ακτινοβολία:
- Ακτίνες γ : 0.1-0.000001 nm (νανόμετρα)
- Ακτίνες X : 1-0.000001 nm
- Υπεριώδης ακτινοβολία : 100≈400 nm
- Ορατό φάσμα : 400-780 nm
- Υπέρυθρη ακτινοβολία : 780nm- 1mm
- Ραδιοκύματα : 1mm- 30cm
Στο ένα άκρο φάσματος του ορατού φωτός, βρίσκονται οι ακτίνες του μπλε φωτός με τα μικρότερα μήκη κύματος (και την υψηλότερη ενέργεια). Οι αόρατες ηλεκτρομαγνητικές ακτίνες ακριβώς πέρα από το ορατό φάσμα φωτός ονομάζονται υπεριώδης (UV) ακτινοβολία, η οποία διαχωρίζεται σε τρεις περιοχές στο ηλεκτρομαγνητικό φάσμα, την UV-A, UV-B και UV-C ακτινοβολία, με την UV-C να αποτελεί το πιο επικίνδυνο είδος της υπεριώδους, χωρίς όμως να φτάνει στην επιφάνεια της γης.
Το μπλε φως βρίσκεται παντού
Ο ήλιος είναι η κύρια πηγή και αποτελεί το φυσικό μπλε φως. Έτσι, το μεγαλύτερο μέρος της μπλε ακτινοβολίας το λαμβάνουμε μέσω της έκθεσης στον ήλιο. Υπάρχει όμως και το τεχνητό μπλε φως, το οποίο εκπέμπεται από τον LED φωτισμό και τηλεοράσεις επίπεδης οθόνης, όπως επίσης και από υπολογιστές, laptops, tablets, smartphones και άλλες ηλεκτρονικές συσκευές.
Είναι χρήσιμη η μπλε ακτινοβολία άραγε ή είναι μόνο επιβλαβής;
Χρειαζόμαστε κάποια προτασία; Κατά τη διάρκεια της ημέρας το μπλε φως μας βοηθά να κρατηθούμε ξύπνιοι και μας διεγείρει, αλλά η υπερβολική έκθεση σε αυτό τις νυχτερινές ώρες μπορεί προκαλέσει προβλήματα στον ύπνο με αποτέλεσμα να επέλθει κόπωση. Για τον λόγο αυτό, οι ειδικοί συνιστούν να μένουμε μακριά από οθόνες για μερικές ώρες πριν πάμε για ύπνο.
Πλέον, ζούμε σε μια ψηφιακή εποχή, όπου η ζωή μας κυριαρχείται από ψηφιακές συσκευές, οι οποίες εκπέμπουν μεγάλη ποσότητα μπλε ακτινοβολίας, περισσότερη από αυτή που χρειαζόμαστε για τον οργανισμό μας, με αποτέλεσμα να υπάρχουν και αρνητικές επιπτώσεις. Ένας επιπλέον παράγοντας που δυσχεραίνει περισσότερο την κατάσταση είναι η μικρή απόσταση που κρατάμε μεταξύ των ψηφιακών οθονών και των ματιών μας διότι αυτά αναγκάζονται να επανεστιάζουν συνεχώς όσο παρατηρούμε εναλλάξ τις εικόνες και το κείμενο.
Η υπερβολική έκθεση στο μπλε φως, λόγω της σχετικά υψηλής ενέργειάς του, ενοχοποιείται για την πιθανή αύξηση του κινδύνου οφθαλμικών παθήσεων, όπως ο καταρράκτης, ο καρκίνος και οι οφθαλμικοί όγκοι, ενώ επίσης αυξάνεται και το ρίσκο εμφάνισης εκφυλίσεων στον αμφιβληστροειδή.
Επιπλέον, τα χαρακτηριστικά διασποράς που διαθέτει το μπλε φως, αυξάνουν τις πιθανότητες πρόσκρουσης με σωματίδια σκόνης και υγρασίας που υπάρχουν στην ατμόσφαιρα, με αποτέλεσμα να δημιουργείται μία εκτυφλωτική λάμψη δίνοντας μια εικόνα με ασαφή περιγράμματα.
Μία άλλη χαρακτηριστική αρνητική επίπτωση του μπλε φωτός στα μάτια μας, είναι η θολή όραση που προσδίδει. Πώς όμως γίνεται αυτό; Ανάλογα με το μήκος κύματος της ακτινοβολίας και συνεπώς ανάλογα με το χρώμα, η απόσταση εστίασης διαφέρει. Πιο συγκεκριμένα, όταν στον αμφιβληστροειδή εστιάζεται το κόκκινο χρώμα, τότε την ίδια στιγμή το μπλε χρώμα εστιάζεται μπροστά από τον αμφιβληστροειδή, εξού και η θολή εικόνα. Αν εξαλείψουμε όμως τα κύματα μπλε χρώματος, τότε η όραση θα είναι ευκρινέστερη.
Παρ΄όλα αυτά, το μπλε φως δεν είναι μόνο βλαβερό για τον οργανισμό μας, αλλά αντιθέτως έχει σημαντικές ευεργετικές ιδιότητες και με την παρεμπόδισή του μπορεί να δημιουργηθούν προβλήματα όπως ψυχοκινητικές δυσλειτουργίες, προβλήματα μνήμης, μεταβολικές επιδράσεις, κατάθλιψη, απορρύθμιση του βιολογικού ρολογιού κλπ. Το μπλε φως είναι πολύ σημαντικό για τη ρύθμιση του κιρκαδικού ρυθμού και τη διατήρηση της υγείας του, δηλαδή της φυσικής κατάστασης του ύπνου και του κύκλου ύπνου και σε αυτό βοηθά η έκθεση σε αυτό κατά τις ώρες της ημέρας.
Επιπρόσθετα, σύμφωνα με μελέτες, έχει αποδειχθεί ότι η ανεπαρκής έκθεση ηλιακού φωτός στα παιδιά, είναι δυνατόν να επηρεάσει τη φυσιολογική τους ανάπτυξη και την ανάπτυξη της φυσιολογικής τους όρασης. Τέλος, η ανεπαρκής λήψη ηλιακού φωτός επηρεάζει και άτομα μεγαλύτερης ηλικίας, με κίνδυνο την αύξηση της μυωπίας σε εφήβους και νεαρούς ενήλικες.
Συμπερασματικά, ναι μεν χρειαζόμαστε προστασία από το μπλε φως αλλά η πλήρης αποκοπή του θα επιφέρει αρνητικά αποτελέσματα στην υγεία μας.
Συνοπτικά,
Τα πλεονεκτήματα του μπλε φωτός:
- Ενθαρρύνει τον φυσικό κύκλο ύπνου με τη διατήρηση υγειούς κιρκαδικού ρυθμού.
- Προωθεί την εγρήγορση.
- Ευνοεί την ευημερία.
- Βοηθάει τη μνήμη και τη γνωστική ικανότητα.
Ποια είναι τα συμπτώματα της έκθεσης στην μπλε ακτινοβολία;
- Θολή όραση
- Ερεθισμός των ματιών
- Ξηροφθαλμία
- Πονοκέφαλος
- Οφθαλμική κόπωση
Γιατί συνιστώνται τα γυαλιά για υπολογιστή:
Επιστημονικές μελέτες φαίνεται να δείχνουν ότι η υπερβολική έκθεση στη μπλε ακτινοβολία μπορεί να προκαλέσει ανεπανόρθωτη βλάβη στην όραση. Μπορεί να μειώσει τη διάρκεια ζωής των φωτοϋποδοχέων, των πολύτιμων φωτοκυττάρων των ματιών μας και να αυξήσει την πιθανότητα εκφύλισης της ωχράς κηλίδας ή ακόμα και να προκαλέσει καρκινώματα του βλεφάρου, φλεγμονές του κερατοειδούς, διαβητική αμφιβληστροειδοπάθεια και πρόωρο καταρράκτη.
Για το λόγο αυτό συνιστάται η χρήση γυαλιών για τον υπολογιστή, ειδικά σε άτομα τα οποία περνούν πολλές ώρες μπροστά από μία οθόνη.
Αντιμετώπιση των βλαβερών επιπτώσεων της μπλε ακτινοβολίας
Σήμερα, διατίθενται στην αγορά οφθαλμικοί φακοί με ειδικές αντι-ανακλαστικές επιστρώσεις οι οποίες μειώνουν το θάμβος και ταυτόχρονα διαθέτουν φίλτρο, ένα μέσο που μεταβάλλει την ένταση και τη φασματική κατανομή του φωτός που περνά διαμέσου αυτού. Μία άλλη λύση είναι η χρήση φωτοχρωμικών φακών, οι οποίοι χάρη στη δυναμική τεχνολογία τους συνδιάζουν τη δυνατότητα καθαρής όρασης και αποτελεσματικής προστασίας των ματιών μας. Βάση της τεχνολογίας κατασκευής τους, μπορούν και αλλάζουν χρώμα (γίνονται πιο σκούροι ή πιο ανοιχτοί) αναλόγως των συνθηκών και έτσι παρέχουν μεγάλη προστασία από την υπεριώδη (UV) και μπλε ακτινοβολία, τόσο σε εσωτερικούς όσο και σε εξωτερικούς χώρους, αυξάνοντας την άνεση και την ποιότητα όρασης, μειώνοντας ταυτόχρονα το θάμβο του έντονου φωτός.
Τέλος, ένας πολύ καλός τρόπος προστασίας των ματιών από το μπλε φως όταν γίνεται πολύωρη χρήση ψηφιακών συσκευών, είναι τα τακτικά διαλείμματα χρησιμοποιώντας τον κανόνα “20-20-20”: Κάθε 20 λεπτά, μετατοπίστε τα μάτια σας για να δείτε ένα αντικείμενο τουλάχιστον 20 πόδια (περίπου 6 μέτρα) μακριά για τουλάχιστον 20 δευτερόλεπτα.
Η ξηρασία των ματιών μετά από πολύωρη χρήση οθονών, θα μπορούσε να αντιμετωπισθεί άμεσα με την χρήση τεχνητών δακρύων για γρήγορη ανακούφιση.
Επίλογος
Η πρόληψη είναι η καλύτερη θεραπεία, γι΄αυτό είναι σημαντικό να γνωρίζουμε τους κινδύνους ώστε να μπορούμε να προφυλαχθούμε. Συμβουλευόμαστε τον οφθαλμίατρο ή τον οπτικό μας και προστατεύουμε ένα από τα πολυτιμότερα μέρη του σώματός μας, τα μάτια μας.
Πηγές: Α. Βιβλία: 1. Ευάγγελος Πατέρας, 2010, Οφθαλμικοί φακοί 1, εκδόσεις “έλλην” Β. Διαδικτυακοί τόποι: 1. www.smahliou.gr, 2. theopticalcenter.gr, 3. nicolaidesopticians.com, 4. www.emanousakis.gr, 5. www.vardavas-poliestiaka.gr, 6. optometris.gr, 7. blog.plaisio.gr, 8. www.in.gr, 9. www.eyeland.gr, 10. www.eye-shop.gr 11. www.light.physics/radiation.gr
