Αμβλυωπία ή αλλιώς «Τεμπέλικο μάτι»
Η ΟΡΑΣΗ: Μια απο τις πιο σημαντικές αισθήσεις του ανθρώπου είναι η λειτουργία της όραση με το μάτι να αποτελεί το αισθητήριο όργανο αυτής,και επιτυγχάνεται ως εξής : οι φωτεινές ακτίνες ενός αντικειμένου προσπίπτουν στο μάτι,και αφού περάσουν απο τον κερατοειδή χιτώνα και την κόρη του ματιού,διαθλώνται ,και συγκεντρώνονται στο οπίσθιο μέρος του αμφιβληστροειδή χιτώνα.Τα νευρικά κύτταρα που βρίσκονται εκεί αποστέλλουν μηνύματα μέσω των οπτικών νεύρων στον εγκέφαλο,σχηματίζοντας ένα είδωλο της εικόνας που βλέπουμε,με αποτέλεσμα να επιτυγχάνεται η λειτουργία της όρασης.
Γράφει η Χριστίνα Μπαμπέ,
Προπτυχιακή φοιτήτρια του τμήματος Οπτικής και Οπτομετρίας, Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής
Επιστημονική επιμέλεια:
Ευγενία Κωνσταντακοπούλου, MCOptom, MSc, PhD, DipTp(IP)
Αμβλυωπία
Η αμβλυωπία, γνωστή και ως «τεμπέλικο μάτι», αποτελεί την πιο συχνή οφθαλμολογική πάθηση κατά την παιδική ηλικία. Κύριο χαρακτηριστικό της είναι η μη φυσιολογική ανάπτυξη της όρασης κατά την παιδική ηλικία (έως περίπου τα 6 έτη), με μειωμένη οπτική οξύτητα (χειρότερη απο 6/9), του ενός ή και των δύο ματιών, η οποία δεν διορθώνεται με διαθλαστικά μέσα καθώς δεν οφείλεται σε διαθλαστικά σφάλματα ή άλλη παθολογία. Η αμβλυωπία χαρακτηρίζεται και απο ασταθή προσήλωση, μειωμένη ευαισθησία αντιθέσεων, δυσλειτουργία προσαρμογής. Τους κυριότερους παράγοντες κινδύνου αποτελούν η εμφάνιση στραβισμού, καθώς και καταστάσεις οι οποίες προσβάλλουν τον οπτικό άξονα του οφθαλμού.
Μερικοί άλλοι παράγοντες οι οποίοι παίζουν ρόλο στην εμφάνιση της αμβλυωπίας είναι η νοητική στέρηση, το χαμηλό βάρος γέννησης, το οικογενειακό οφθλμολογικό ιστορικό και η εγκεφαλική παράλυση.
Ποιά είναι τα είδη της αμβλυωπίας;
Η αμβλυωπία ταξινομείται στις εξής μορφές:
- Στραβισμική αμβλυωπία: είναι κατά κανόνα ετερόπλευρη και εμφανίζεται στο μάτι το οποίο παρεκκλίνει,συναντάται συνήθως κάτω απο την ηλικία των 6-7 χρόνων. Η οπτική οξύτητα των ασθενών με στραβισμική αμβλυωπία ποικίλλει και μπορεί να συνυπάρχει και ανισομετρωπία.
- Εξ’ανοψίας αμβλυωπία: οφείλεται σε προσβολή του οπτικού άξονα του οφθαλμού,μπορεί να είναι ετερόπλευρη ή αμφοτερόπλευρη και προκαλείται απο αιτίες που εμποδίζουν το σχηματισμό της εικόνας στον αμφβληστροειδή κατά τα πρώτα χρόνια της ζωής(λ.χ. συγγενής καταρράκτης)
- Ανισομετρωπική αμβλυωπία (ή διαθλαστική): οφείλεται σε μη διορθωμένη διαθλαστική ανωμαλία,παρατηρείται σε υψηλές ανισομετρωπίες και σε διαφορά μεταξύ των δύο ματιών τουλάχιστον 1 dpt.
- Αμετρωπική αμβλυωπία (ή διαθλαστική): οφείλεται σε αμφοτερόπλευρες υψηλές αμετρωπίες και εμφανίζεται και στα δύο μάτια.
Ποιά είναι τα συμπτώματα της αμβλυωπίας;
Λίγα συμπτώματα εμφανίζουν οι ασθενείς με μονόφθαλμη αμβλυωπία, όπως είναι η μειωμένη στερεοσκοπική όραση, καθώς χρησιμοποιούν το «υγιές μάτι» με καλή οπτική οξύτητα. Αξιοσημείωτο είναι ότι η αμβλυωπία που δεν αναστρέφεται, μπορεί να οδηγήσει αργότερα σε στραβισμό.
Πώς γίνεται η διάγνωση της αμβλυωπίας;
Η εξέταση ξεκινάει απο την πρώτη στιγμή που γίνεται η συνάντηση με τον ασθενή, μέσω της παρακολούθησής του σχετικά με το πώς περπατάει, πώς μιλάει και πώς κοιτάζει προς τον εξεταστή. Γίνεται έλεγχος του προσώπου του ασθενή σχετικά με το αν είναι συμμετρικό, την κλίση της κεφαλής, τυχόν τραύματα κοντά στα μάτια και στα βλέφαρα. Σε ασθενείς με κόκκινους οφθαλμούς γίνεται έλεγχος για διόγκωση μπροστά απο τα αυτιά (πρωτιαία αδενοπάθεια), όπως επίσης γίνεται έλεγχος και σχετικά με την θέση των βλεφάρων σε σχέση με τον κερατοειδή και την κόρη του οφθαλμού.
Επιπλέον, σημαντικό είναι το ιστορικό του ασθενούς το οποίο περιλαμβάνει το γενικό, οφθαλμολογικό και φαρμακευτικό οικογενειακό ιστορικό και την συμπτωματολογία. Κατά την οφθαλμολογική εξέταση, γίνεται η εκτίμηση της οπτικής οξύτητας του παιδιού, η εκτίμηση της διάθλασης με και χωρίς κυκλοπληγία, το ποσοστό μονόφθαλμης προσήλωσης, η εκτίμηση του στραβισμού (με cover-uncover test).
Ποιά είναι η αντιμετώπιση της αμβλυωπίας;
Υψίστης σημασίας για την αποτελεσματική θεραπεία της αμβλυωπίας είναι η έγκαιρη θεραπεία κατά τα πρώτα χρόνια της ζωής. Για τον λόγο αυτόν, πολύ σημαντικό είναι τα βρέφη να εξετάζονται απο παιδοφθαλμίατρο 4-6 εβδομάδες μετά την γέννησή τους, ενώ τα παιδιά θα πρέπει να εξετάζονται κάθε χρόνο έως τα 8 έτη της ζωής τους. Σκοπός κάθε θεραπευτικής μεθόδου είναι ο ασθενής να αναγκαστεί να χρησιμοποιεί το αμβλυωπικό μάτι με σκοπό την εκγύμνασή του και την βελτίωση της οπτικής οξύτητας. Οι μέθοδοι που χρησιμοποιούνται είναι η κάλυψη του υγιούς ματιού, τα κυκλοπληγικά φάρμακα και τα οπτικά μέσα. Επίσης, σημαντικό είναι η θεραπευτική αγωγή να ξεκινήσει μόλις γίνει η διάγνωση και όσο πιο μικρό σε ηλικία είναι το παιδί.
Η πιο διαδεδομένη και παλιά μέθοδος αντιμετώπισης της αμβλυωπίας είναι η κάλυψη του "υγιούς" ματιού.
Η κάλυψη του "υγιούς" ματιού
Είναι η πιο διαδεδομένη και παλιά μέθοδος αντιμετώπισης της αμβλυωπίας. Ανάλογα με το ποσοστό που περιορίζει την όραση του ματιού, η κάλυψη διακρίνεται σε «ολική» και «μερική», ενώ ανάλογα με το διάστημα της ημέρας που καλύπτεται το μάτι διακρίνεται σε «ολικού χρόνου» και «μερικού χρόνου».
Η ολική κάλυψη καλύπτει πλήρως το μάτι, γίνεται συνήθως με αυτοκόλλητους επιδέσμους που κολλάνε γύρω απο το μάτι, και το αποκλείουν απο την αίσθηση φωτός και σχημάτων. Ένας άλλος τρόπος είναι καλύμματα τα οποία προσαρμόζονται πάνω στους σκελετούς των γυαλιών. Αυτά δεν ερεθίζουν το δέρμα του παιδιού, αλλά μειονεκτούν στο ότι το παιδί μπορεί εύκολα να βγάλει τα γυαλιά του με αποτέλεσμα να μην γίνεται σωστή χρήση. Εν αντιθέσει με την ολική κάλυψη, η μερική κάλυψη εμποδίζει ένα ποσοστό της όρασης, μειώνοντας όμως την οπτική οξύτητα.
Όσον αφορά την ολικού χρόνου κάλυψη, το μάτι καλύπτεται όλες τις ώρες που το παιδί είναι ξύπνιο ή και όλο το εικοσιτετράωρο. Στη μερικού χρόνου κάλυψη, το μάτι καλύπτεται μερικές μόνο ώρες της ημέρας.
Ατροπινισμός
Αποτελεί εναλλακτική μέθοδο αντί της κάλυψης.
Γίνεται θόλωση του υγιούς ματιού με ενσταλλάξεις ατροπίνης, η οποία σε συνδυασμό με ειδική τροποποίηση των γυαλιών για περιορισμό της όρασης του ματιού για μια ορισμένη απόσταση, ευνοώντας την όραση έτσι του άλλου ματιού, ονομάζεται penalisation.
- Penalisation για μακρια: Γίνεται υπερδιόρθωση/θόλωση στο υγιές μάτι κατα +3.00 D και ταυτόχρονα ατροπινίζεται, ενώ στο αμβλυωπικό γίνεται πλήρης διόρθωση.
- Penalisation για κοντά: Γίνεται πλήρης διόρθωση στο υγιές μάτι και ενστάλλαξη με ατροπίνη καθημερινά ή κάθε δεύτερη μέρα.Το μάτι αυτό δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί για κοντά.Το αμβλυωπικό μάτι υπερδιορθώνεται κατα +3.00 D και δεν μπορεί αντίστοιχα να χρησιμοποιηθεί για μακριά,παρά μόνο για κοντά βοηθούμενο απο την μεγέθυνση που παρέχει η θετική υπερδιόρθωση.
Η penalisation για αρκετά χρόνια δεν θεωρούνταν τόσο αποτελεσματική όσο η μέθοδος της κάλυψης,και η χρήση της γινόταν σε ορισμένες περιπτώσεις όπου το παιδί δεν δεχόταν την κάλυψη ή μετά την μέθοδο της κάλυψης για την συντήρηση αυτής.
Οι μέθοδοι αντιμετώπισης πιο συγκεκριμενα...
Στην στραβισμική αμβλυωπία, σκοπός της θεραπείας σε ό,τι αφορά τις μικρότερες ηλικίες είναι να κάνει τον στραβισμό επαλλάσσοντα και στις μεγαλύτερες να βελτιώσει την όραση του αμβλυωπικού ματιού όσο το δυνατόν περισσότερο. Μερικοί συνιστούν συνεχή κάλυψη ολικού χρόνου η οποία όμως μπορεί να προκαλέσει αμβλυωπία του καλυπτόμενου ματιού.
Εναλλακτικά, γίνεται χρήση ατροπίνης στο καλό μάτι με χρήση κανονικής διόρθωσης ή με αντικατάσταση του φακού του υγιούς ματιού με Plano, ώστε να αυξάνει την αποτελεσμαρτικότητα της θεραπείας.
Η κάλυψη χρησιμοποιείται εως ότου η οπτική οξύτητα του αμβυωπικού ματιού εξισωθεί με του άλλου ή μέχρι να μην έχει πλεον παραπάνω βελτίωση μετά από θεραπεία τουλάχιστον 3 μηνών.
Στην εξ ανοψίας αμβλυωπία, αν το αίτιο αυτής υπάρχει απο την γέννηση, η αντιμετώπιση πρέπει να είναι όσο πιο έγκαιρη γίνεται. Γίνεται διόρθωση της διαθλαστικής ανωμαλίας, η οποία φέρεται συνεχώς.
Σε κάποιες περιπτώσεις, η μείωση της όρασης είναι αρκετά μεγάλη και συνιστάται πλήρης κάλυψη ολικού χρόνου του υγιούς ματιού.
Η ανισομετρωπική αμβλυωπία συνήθως γίνεται διακριτή μετά τα πρώτα 5 χρόνια ζωής. Το πρώτο στάδιο αντιμετώπισής της είναι η διόρθωση της διαθλαστικής ανωμαλίας και κυρίως της διαφοράς των δύο ματιών και η συνεχής χρήση των γυαλιών.
Αν ύστερα απο 3 μήνες δεν υπάρχει βελτίωση της οπτικής οξύτητας ή σταμάτησε ενώ βελτιωνόταν στην αρχή, η λύση είναι η κάλυψη του υγιούς ματιού.
Σε ό,τι αφορα την αμετρωπική αμβλυωπία, εμφανίζεται και στα δύο μάτια και οφείλεται σε αδιόρθωτες υψηλές διαθλαστικές ανωμαλίες. Μοναδική θεραπεία της αμετρωπικής αμβλυωπίας είναι η συνεχής χρήση των γυαλιών που διορθώνουν πλήρως την διαθλαστική ανωμαλία.
Αξίζει λοιπόν να τονισθεί για μια ακόμη φορά η σπουδαιότητα της έγκαιρης διάγνωσης, και αντιμετώπισης της αμβλυωπίας όσο πιο νωρίς είναι δυνατόν. Πέρα απο αυτό φυσικά, σημαντική είναι τόσο η συνεργασία και η υπομονή των γονέων, όσο και των μικρών ασθενών για το καλύτερο αποτέλεσμα αυτής,καθώς και η συνεχής παρακολούθηση.
Πηγές: Βιβλία: • ΣΤΡΑΒΙΣΜΟΙ-ΔΑΜΑΝΑΚΙΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ • ΟΠΤΟΜΕΤΡΙΑ-ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΠΑΤΕΡΑΣ
Ιστοσελίδες: • www.eyenet.gr/pdf/40/kozeis.pdf • www.athensvision.gr
