Βοηθήματα χαμηλής όρασης
Γράφει η Ανθή Σελένη, Οπτομέτρης στο Οφθαλμολογικό Αθηνών Απόφοιτος του τμήματος Οπτικής-Οπτομετρίας ΑΤΕΙ Αθηνών
Σύμφωνα με την Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας (WHO), ο αριθμός των ατόμων με τύφλωση ανέρχεται σε 39 εκατομμύρια όπου το 82% είναι άνω των 50 ετών, κάνοντας αρνητική πρόβλεψη ό τι ο αριθμός αυτός το 2020 θα έχει φτάσει στα 76 εκατομμύρια. Αντίθετα στα 246 εκατομμύρια υπολογίζεται ο αριθμός των ανθρώπων με διαταραχές στην όραση βαριάς ή ήπιας μορφής όπου 63% των οποίων άνω των 50 ετών, οι οποίοι χαρακτηρίζονται ως ασθενείς με χαμηλή όραση.
Χαμηλή όραση καλείται η μειωμένη οπτική ικανότητα των ατόμων που εξαιτίας παθολογικών αιτιών η όραση τους είναι ανεπαρκής, περιορισμένη ή θολή ακόμα και με την καλύτερη διαθλαστική διόρθωση και την χρήση γυαλιών οράσεων ή φακών επαφής.
Ο όρος χαμηλή όραση δεν περιγράφει μια συγκεκριμένη πάθηση και δεν ταυτίζεται με τον όρο τυφλότητα.
Σύμφωνα με το Ν.958/1979 τυφλό θεωρείται το άτομο που στερείται παντελώς την όραση και από τους δύο οφθαλμούς ή που η οπτική οξύτητα και στους δύο οφθαλμούς είναι κάτω από 1/20 χωρίς να επιδέχεται οποιασδήποτε διόρθωσης. Τα κριτήρια χαμηλής όρασης διαφέρουν από χώρα σε χώρα ανάλογα με το νομικό πλαίσιο κάθε κράτους, αποσκοπώντας στον προσδιορισμό της κοινωνικής μέριμνας των ατόμων αυτών. Άτομα με χαμηλή όραση θεωρούνται εκείνα τα οποία έχουν βέλτιστη οπτική οξύτητα χαμηλότερη από 3/10 ή 4/10 περίπου 70% μειωμένη της φυσιολογικής όρασης και το οπτικό πεδίο των οφθαλμών μικρότερο των 20ο.
Σε αντίθεση με τα άτομα που παρουσιάζουν φυσιολογική όραση καθώς έχουν οπτική οξύτητα 10/10 και το οπτικό πεδίο για κάθε οφθαλμό ξεχωριστά είναι περίπου 160ο οριζόντια και 135ο κατακόρυφα.
Οι συχνότερες αιτίες
Το 80% των προβλημάτων όρασης θα μπορούσαν να αποφευχθούν ή και να θεραπευθούν με την έγκυρη και έγκαιρη διάγνωση από τον απαιτούμενο τακτικό οφθαλμολογικό έλεγχο των ασθενών από τους οπτομέτρες και οφθαλμιάτρους.
Η χαμηλή όραση μπορεί να ευθύνεται σε κληρονομικούς παράγοντες (π.χ γλαύκωμα, αλφισμός κ.α ), σε εκ γενετής παθήσεις (π.χ νυσταγμός) ή σε επίκτητες παθήσεις όπως ο καταρράκτης και η διαβητική αμφιβληστρειδοπάθεια. Στα νεότερα άτομα οι πιο συχνές αιτίες χαμηλής όρασης είναι απόρροια εκ γενετής ή κληρονομικών ανωμαλιών όπως ο συγγενής καταρράκτης, κληρονομική δυστροφία κερατοειδούς και εκφυλιστική μυωπία. Αντιθέτως στα γηραιότερα άτομα η κυριότερη αιτία είναι η εκφύλιση ωχράς κηλίδας ακολουθώντας το γλαύκωμα , η διαβητική αμφιβληστροειδοπάθεια, η ατροφία του οπτικού νεύρου και ο γεροντικός καταρράκτης. Στην Ελλάδα η βασικότερη αιτία χαμηλής όρασης και τύφλωσης είναι ο σακχαρώδης διαβήτης. Η διαβητική αμφιβληστροειδοπάθεια είναι η πιο συχνή επιπλοκή που μπορεί να προκαλέσει ο σακχαρώδης διαβήτης στους πάσχοντες. Κατά την συγκεκριμένη πάθηση εμφανίζονται βλάβες στα αγγεία που τροφοδοτούν με θρεπτικά στοιχεία τον αμφιβληστροειδή με αποτέλεσμα να εμφανίζονται μικροανευρύσματα, αιμορραγίες και εξιδρώματα στην ωχρά κηλίδα και στην γύρω περιοχή της.
Τρόποι αντιμετώπισης
Τα άτομα με χαμηλή όραση παρουσιάζουν δυσκολίες στις καθημερινές τους δραστηριότητες (π.χ ανάγνωση, οδήγηση) καθώς εμφανίζουν μειωμένη ποιότητα στην κεντρική τους όραση και δευτερευόντως στην περιφερική τους όραση. Ο ρόλος του οπτομέτρη πέρα από την συμβολή του στη διάγνωση και θεραπεία των παραπάνω ασθενειών, είναι να προσφέρουν πρωτίστως τα βοηθητικά μέσα για την διευκόλυνση των καθημερινών αναγκών και βοηθώντας στην βελτίωση της ψυχολογίας τους.
Τα βοηθήματα χαμηλής όρασης είναι συσκεύες σχεδιασμένες ώστε να μεγενθύνουν τα αντικείμενα και διακρίνονται:
α) στα βοηθήματα που χρησιμοποιούνται για κοντινές εργασίες και β) σε εκείνα που χρησιμοποιούνται στην μακρινή όραση.
Επίσης τα βοηθήματα όρασης διαχωρίζονται σε τρείς κατηγορίες:
1 Τα οπτικά βοηθήματα όρασης (optical low vision aids) που χρησιμοποιούν την μεγένθυνση για να γίνεται αντιληπτό το είδωλο στον αμφιβληστροειδή χιτώνα. Σε αυτά διακρίνονται τα γυαλιά με ενσωματώμένους μεγεθυντικούς φακούς (από +4.00D έως +64.00D), ιδιαιτέρως χρήσιμα στην ανάγνωση. Η διόφθαλμη όραση επιτυγχάνεται με την χρήση πρισμάτων με βάση έσω στην περίπτωση που οι δυο οφθαλμοί έχουν σχετικά παρόμοια οπτική οξύτητα, οπού η θετική τους έκβαση ελέγχεται με δοκιμασία των 4 κηλίδων του Worth. Σε αντίθετη περίπτωση μη ταύτισης τότε τοποθετείται μονόφθαλμα ο μεγεθυντικός φακός στον οφθαλμό με την μεγαλύτερη οπτική οξύτητα. Το βασικό μειονέκτημα των γυαλιών υψηλής διοπτρικής δύναμης είναι ότι το βάθος πεδίου μικραίνει και η διατήρηση της εστίασης καθίσταται δύσκολη.
> Οι μεγεθυντικοί φακοί χειρός (σφαιρικοί, σύνθετοι ή ασφαιρικοί θετικοί φακοί με διοπτρική δύναμη από +3.00D εώς +50.00D) που ενώ είναι φορητοί και μικροί, ένα από τα μειονεκτήματα τους αποτελεί το γεγονός ότι το πεδίο παρατήρησης είναι μικρό και ότι η απόσταση κειμένου και φακού πρέπει να είναι σταθερή, με αντένδειξη σε άτομα π.χ με νόσο Parkinson, ρευματοειδή αρθρίτιδα που δεν έχουν σταθερότητα κινήσεων. Για τον λόγο αυτόν προτιμούνται οι επιτραπέζιοι μεγεθυντικοί που ορισμένοι διαθέτουν και λαμπτήρες φωτός. Στους οποίους οι αναδυόμενες ακτίνες δεν είναι παράλληλες, αλλά ελαφρώς αποκλίνουσες σχηματίζοντας φανταστικό είδωλο, με αναγκαία την χρήση της προσαρμογής των ασθενών.
> Τα οπτικά βοηθήματα για την μακρινή όραση είναι τα τηλεσκόπια, είτε τύπου Κέπλερ, είτε τύπου Γαλιλαίου. Στα τηλεσκόπια οι ακτίνες του φωτός εισέρχονται και εξέρχονται παράλληλες. Χρησιμεύουν στην μεγέθυνση αντικειμένων σε μακρινές και μέσες αποστάσεις, αν και με την προσθήκη ενός θετικού φακού (reading cap) μπορούν να χρησιμοποιηθούν και για κοντινές αποστάσεις. Τα τηλεσκόπια έχουν μεγάλο εύρος μεγεθύνσεων σε πολλές αποστάσεις και διακρίνονται σε μονόφθαλμα και διόφθαλμα)
α.Το τύπου Κέπλερ (αστρονομικό ή πρισματικό) τηλεσκόπιο αποτελείται από δύο θετικούς φακούς και ένα σύστημα πρισμάτων και ανακλαστικών επιφανειών για την ανόρθωση του ειδώλου.
β.Το τύπου Γαλιλαίου τηλεσκόπιο αποτελείται από ένα θετικό αντικειμενικό και έναν αρνητικό προσοφθάλμιο φακό. Το οπτικό του πεδίο είναι πιο ευρύ από εκείνο του Κέπλερ, αλλά παρέχει μικρότερη μεγέθυνση.
2 Μη οπτικά βοηθήματα όρασης (non-optical devices) κατά τα οποία δεν χρησιμοποιούνται μεγεθυντικοί φακοί αλλά είναι συσκευές που βοηθούν στις καθημερινές δραστηριότητες. Σε αυτά συγκαταλέγονται: βοηθήματα που αυξάνουν τις αντιθέσεις(π.χ τετράδια με έντονες μαύρες γραμμές), βοηθήματα που ελέγχουν τις αντανακλάσεις( π.χ γυαλιά με πολωτικούς φακούς ή με χρήση προστατευτικών πλαινών στους σκελετούς), βοηθήματα με γραμμική μεγέθυνση όπως βιβλία, ρολόγια, ηλεκτρονικές συσκευές με έντονα και μεγενθυμένα γράμματα. Τέλος, ο κατάλληλος φωτισμός και ειδικοί απορροφητικοί φακοί που επιτρέπουν να διαπεράσσουν συγκεκριμένα μήκη κύματος είναι ιδιαιτέρως χρήσιμοι για άτομα με αλφισμό,αχρωματοψία, εκφύλιση ωχράς κηλίδας κτλ.
3 Τα ηλεκτρονικά βοηθήματα όρασης, στα οποία ανήκουν οι ηλεκτρονικοί μεγενθυντές οθόνης γνωστοί ως Closed Circuit Television – CCTV ή video magnifiers ( παρουσιάζουν την δυνατότητα μεγένθυσης εώς 70x προσφέροντας μεγάλο εύρος οπτικού πεδίου, αποτελούνται από μια οθόνη, μια κάμερα και θέση για τα αντικείμενα προς μεγένθυνση προσφέροντας την δυνατότητα στους ασθενείς να επιλέγουν την μεγέθυνση που θέλουν και προτιμούν.) Επίσης, ηλεκτρονικές συσκευές σαν τα ηλεκτρονικά βιβλία και ήχου όπως το Kindle®, το Nook® που προσφέρουν την δυνατότητα μετατροπής του γραπτού λόγου σε προφορικό (synthesized speech). Τέλος, υπάρχουν συστήματα και εφαρμογές ώστε να εγκατασταθούν στους ηλεκτρονικούς υπολογιστές των ατόμων με χαμηλή όραση προγράμματα ώστε να παρουσιάζονται σε μεγεθυσμένη μορφή ή με οθόνη Braille.
Η χαμηλή όραση αποτελεί ένα συχνό και χρόνιο πρόβλημα που δυσκολεύει τους πάσχοντες. Τα βοηθήματα χαμηλής όρασης προσφέρουν μια λύση που τους διευκολύνει στις καθημερινές τους ανάγκες και συνήθειες.
