Διαβάζω για τους άλλους
Οι περισσότεροι άνθρωποι συνήθως δεν συνειδητοποιούμε πόσα από όλα αυτά που θεωρούμε δεδομένα, καθημερινά και απλά, μπορεί να είναι τρομακτικά δύσκολα έως και αδύνατα για κάποιους άλλους.
Γράφει η Λίνα Θεολογίτου, Δημοσιογράφος
Η πολύτιμη όρασή μας, η δυνατότητα να διαβάζουμε ένα βιβλίο, η πρόσβαση στη γνώση και στην πληροφορία είναι για τους περισσότερους από εμάς αγαθά που δεν σκεφτήκαμε ποτέ ότι μπορεί κάποια στιγμή να στερηθούμε. Δυστυχώς, κάποιοι συνάνθρωποί μας βρίσκονται καθημερινά αντιμέτωποι με αυτές τις προκλήσεις, μα ευτυχώς υπάρχουν και κάποιοι που δεν πτοούνται από αυτές. Σε έναν κόσμο που οποιαδήποτε αναπηρία ή ιδιαιτερότητα συχνά αντιμετωπίζεται με ρατσισμό, αποκλεισμό ή αδιαφορία, η ομάδα του «Διαβάζω για τους άλλους», κάνοντας τη διαφορά, δεν γυρνάει την πλάτη σε αυτούς τους ανθρώπους, αλλά εμπνέεται από αυτούς, βρίσκει τρόπους, εργάζεται κι επιμένει, ώστε να δημιουργήσει τις συνθήκες για μία καλύτερη ζωή και κοινωνία. Ο Θοδωρής Τσάτσος, αντιπρόεδρος του «Διαβάζω για τους άλλους», μας μίλησε για το έργο τους.
Τι είναι το «Διαβάζω για τους άλλους»;
To «Διαβάζω για τους άλλους» είναι ένας εθελοντικός, μη κερδοσκοπικός οργανισμός, ο οποίος ασχολείται με το θέμα της προσβασιμότητας στη λογοτεχνία και στη γνώση ανθρώπων που δεν μπορούν να διαβάσουν βιβλία σε έντυπη μορφή. Αυτοί οι άνθρωποι αποκαλούνται εντυποανάπηροι.
Είναι άνθρωποι που έχουν προβλήματα όρασης, που δεν μπορούν να κρατήσουν ένα βιβλίο στα χέρια τους, που έχουν αναπηρία των άνω άκρων, άνθρωποι που έχουν βαριάς μορφής δυσλεξία, άνθρωποι που είναι αναλφάβητοι, δεν γνωρίζουν ανάγνωση κ.ά. Όλες αυτές οι κατηγορίες «διαβάζουν» με ακουστικό τρόπο βιβλία. Εμείς στο «Διαβάζω για τους άλλους» ηχογραφούμε βιβλία, είτε ακαδημαϊκά, είτε λογοτεχνικά τα οποία κατατίθενται σε βιβλιοθήκες που είναι προσβάσιμες σε αυτούς τους ανθρώπους. Επίσης, κάνουμε και ζωντανές αναγνώσεις εθελοντικά σε γηροκομεία, σε φυλακές, σε παιδιά που βρίσκονται σε ιδρύματα και γενικότερα σε σπίτια ανθρώπων που δεν μπορούν να διαβάσουν για λόγους υγείας.
Πώς γεννήθηκε αυτή η ιδέα;
Η ιδέα γεννήθηκε σε ένα καφέ στο κέντρο της Αθήνας το Νοέμβρη του 2014. Είχαμε πάει για καφέ με την Αργυρώ Σπυριδάκη, η οποία είναι η ιδρύτρια και πρόεδρος του «Διαβάζω για τους άλλους», και συζητάγαμε για λογοτεχνία. Κάποια στιγμή και καθώς συζητούσαμε για τον αγαπημένο μας συγγραφέα, τον Jonathan Coe, εκείνη μου πρότεινε να διαβάσω «Το σπίτι του ύπνου» που είναι ένα από τα πιο γνωστά του βιβλία.
Εγώ δεν το είχα διαβάσει αυτό το βιβλίο, διότι δεν υπήρχε διαθέσιμο σε ακουστική μορφή στη βιβλιοθήκη των τυφλών που διαβάζω. Αρχικά μου πρότεινε να μου το διαβάσει εκείνη, αλλά μετά σκέφτηκε πως θα μπορούσε να το ηχογραφήσει, έτσι ώστε να μείνει και παρακαταθήκη στη βιβλιοθήκη.
Η ομάδα του «Διαβάζω για τους άλλους», κάνοντας τη διαφορά, δεν γυρνάει την πλάτη σε αυτούς τους ανθρώπους, αλλά εμπνέεται από αυτούς, βρίσκει τρόπους, εργάζεται κι επιμένει, ώστε να δημιουργήσει τις συνθήκες για μία καλύτερη ζωή και κοινωνία.
Με αυτήν την αφορμή, της γεννήθηκε η ιδέα ότι ίσως υπάρχουν κι άλλοι άνθρωποι που να θέλουν να αφιερώσουν χρόνο προκειμένου να κάνουν αυτό το πράγμα σε πιο μαζική παραγωγή, έτσι ώστε να εμπλουτίζονται αυτές οι βιβλιοθήκες. Έτσι, λοιπόν, άρχισε να σκέφτεται πώς θα μπορούσε να γίνει αυτό. Έκανε ένα κάλεσμα στο Facebook, τον Δεκέμβρη του 2014, με μία σελίδα που την ονόμασε «Διαβάζω για τους άλλους». Η πρώτη συνάντηση έγινε τον Γενάρη του 2015, όπου 30-40 άνθρωποι ανταποκρίθηκαν στο κάλεσμα και συζήτησαν το πώς θα μπορούσε να υλοποιηθεί αυτή η ιδέα και τι θα ήθελε και θα μπορούσε να κάνει ο καθένας. Έτσι λοιπόν, γεννήθηκε το «Διαβάζω για τους άλλους».
Έως τότε δεν υπήρχαν βιβλία σε ακουστική μορφή;
Ο Πανελλήνιος Σύνδεσμος Τυφλών και ο Φάρος Τυφλών έχουν δύο βιβλιοθήκες ακουστικών βιβλίων γι’ αυτήν την ομάδα ανθρώπων, οι οποίες αριθμούν περίπου 9.500 τίτλους βιβλίων λογοτεχνικών κυρίως, αλλά έχουν και συγγράμματα. Είναι πράγματι ένας ικανοποιητικός αριθμός βιβλίων όταν το ακούει κανείς.
Φαντάσου, όμως, πόσα βιβλία κυκλοφορούν μόνο σε μία χρονιά. Παρόλο λοιπόν, που εγώ νιώθω ευγνώμων για το ότι υπάρχουν αυτά τα 9.500 βιβλία, διότι είχα πρόσβαση σε πάρα πολύ σπουδαία βιβλία της ελληνικής και της ξένης λογοτεχνίας, η αλήθεια είναι πως είναι λίγα σε σχέση με τον αριθμό των βιβλίων που υπάρχουν και που θα κυκλοφορούν. Εμείς, θέλουμε να είμαστε συνεργάτες όλων αυτών των φορέων που είναι πολύ πιο παλιοί από εμάς κι έχουν πολύ μεγαλύτερη παραγωγή κι εμπειρία. Μακάρι να υπάρχει ένα πλαίσιο και μία νοοτροπία συνεργασίας με όλους αυτούς τους φορείς.
Γιατί τα βιβλία σε ακουστική μορφή είναι προτιμότερα από τα βιβλία σε γραφή braille;
Εγώ με αυτήν τη γραφή έμαθα στο δημοτικό να γράφω και να διαβάζω τα σχολικά μου βιβλία. Όμως, η λογοτεχνική παραγωγή που υπάρχει σε braille αφενός είναι ελάχιστη, αφετέρου σκέψου ότι μία σελίδα δική σου είναι 3,5 σελίδες στη γραφή braille. Φαντάσου, λοιπόν, τι όγκο καταλαμβάνει και τι χρόνο χρειάζεται κάποιος για να διαβάσει. Ένα μέσο αναγνωστικό της γλώσσας του δημοτικού που μπορεί να ήταν 100 σελίδες, στην braille ήταν 5 βιβλία. Καταλαβαίνεις, λοιπόν, ότι πέρα από το χρόνο και το χώρο, είναι και οικονομικά ασύμφορο γι’ αυτόν που το παράγει. Φυσικά, είναι πολύ σημαντικό να υπάρχουν βιβλία σε γραφή braille, γιατί είναι ο μοναδικός τρόπος να αναγνώσεις πραγματικά κάτι. Eπίσης, έχει το βασικό πλεονέκτημα του ότι δεν χάνεις την επαφή με την ορθογραφία.
Ας πούμε λίγα πράγματα για τη δομή και τις δράσεις του «Διαβάζω για τους άλλους». Πώς λειτουργεί αυτή ομάδα;
Το «Διαβάζω για τους άλλους» είναι μία εθελοντική ομάδα που έχει συσταθεί σε όλες τις πόλεις με τον ίδιο περίπου τρόπο. Οι εθελοντές χωρίζονται σε ομάδες. Υπάρχουν οι ομάδες οργάνωσης, υπάρχει ας πούμε ομάδα ΜΜΕ, ομάδα social media, ομάδα χορηγιών, ομάδα εκδηλώσεων, ομάδα υποστήριξης νέων εθελοντών. Αυτές είναι οι ομάδες οργάνωσης και υπάρχουν και οι ομάδες δράσης. Είναι η ομάδα ηχογραφήσεων, η ομάδα ανάγνωσης σε ηλικιωμένους, η ομάδα δράσεων σε παιδιά κ.ά. Όλες αυτές οι ομάδες έχουν δύο ανθρώπους που είναι οι υπεύθυνοι της ομάδας. Γιατί θέλουμε δύο; Γιατί αν ο ένας φύγει για δικούς του λόγους, ο άλλος πρέπει να ξέρει ό,τι ήξερε και ο προηγούμενος, έτσι ώστε να μη χαθεί η ομάδα. Μετά υπάρχουν και οι εθελοντές βάσης, όπως τους λέμε εμείς, οι οποίοι είναι οι άνθρωποι που βοηθούν στις δράσεις. Αυτή είναι η δομή του ΔΓΤΑ, όσον αφορά στην οργάνωσή του.
Τέλος έχουμε και τις δράσεις ευαισθητοποίησης. Είναι δράσεις που απευθύνονται σε φοιτητές, σε σχολεία και γενικά στο ευρύ κοινό για να το ενημερώσουμε για την εντυποαναπηρία και για την προσβασιμότητα αυτών των ανθρώπων στη γνώση και στη λογοτεχνία.
Όσον αφορά στις δράσεις, υπάρχουν διαφορετικές διαδικασίες. Ας πάρουμε, για παράδειγμα, τις ηχογραφήσεις που είναι και η πιο δημοφιλής ομάδα. Όποιος θέλει να ηχογραφήσει, λοιπόν, περνάει από μία επιτροπή αξιολόγησης που έχουμε φτιάξει εμείς, η οποία αξιολογεί γενικότερα αν η φωνή αυτή είναι κατάλληλη για ηχογράφηση και για ποιο είδος. Άπαξ και περάσει κάποιος και κριθεί κατάλληλος για ηχογράφηση, μετά περνάει από μία μικρή 6ωρη εκπαίδευση, στην οποία μαθαίνει κάποια πολύ βασικά θέματα όπως ορθοφωνία, τεχνικές αναπνοής κ.λπ. Στη συνέχεια, γίνεται η ηχογράφηση στα στούντιο με τα οποία συνεργαζόμαστε και μας τα παραχωρούν κι αυτά εθελοντικά για κάποιες ώρες. Επιπρόσθετα, διοργανώνουμε και ζωντανές αναγνώσεις. Κάθε πόλη έχει και κάποια ιδιαιτερότητα σε αυτό. Για παράδειγμα, στα Χανιά κάνουμε αναγνώσεις στις φυλακές σε μια ομάδα αναλφάβητων. Εδώ στην Αθήνα δεν γίνεται κάτι αντίστοιχο. Κάθε ομάδα, δηλαδή, έχει κάτι που μπορεί να μην το έχει κάποια άλλη. Όλες οι ομάδες έχουν αναγνώσεις σε ηλικιωμένους, όπου εκεί γίνεται ένα σεμινάριο ενημέρωσης από ψυχολόγους ή γεροντολόγους για θέματα τρίτης ηλικίας και για το τι μπορεί να συναντήσουν οι εθελοντές. Έχουμε, δηλαδή, ψυχολόγους ή γεροντολόγους που κάνουν μία ενημέρωση για θέματα τρίτης ηλικίας. Τα αναγνώσματα που επιλέγουμε σε αυτές τις ομάδες είναι αναγνώσματα ευχάριστα και μικρά, εκτός βέβαια αν κάποιος ζητήσει κάτι συγκεκριμένο.
Η ανάγνωση γίνεται κυρίως για λόγους συναισθηματικούς, για συντροφιά. Επειδή οι εθελοντές πηγαίνουν μία φορά την εβδομάδα δημιουργείται και μία παρέα, ένα δέσιμο. Επειδή όμως αυτό μπορεί να δημιουργήσει και μια συναισθηματική εμπλοκή, μία φορά το μήνα έχουμε και κάποιες ομάδες εποπτείας, ομάδες αποφόρτισης με ψυχολόγο που διαχειρίζεται αυτά τα ζητήματα. Αυτό συμβαίνει και στις ομάδες ανάγνωσης σε παιδιά. Θέλουμε οι εθελοντές που πηγαίνουν να έχουν κάποια σχέση με την παιδαγωγική και να κάνουν και κάποιες εκπαιδεύσεις από επαγγελματίες στο θεατρικό παιχνίδι, στην αφήγηση παραμυθιών, στα εικαστικά, μουσικοκινητική κ.ά. Όλα αυτά γίνονται, βέβαια, ανάλογα με το τι υπάρχει διαθέσιμο στην κάθε πόλη. Το «Διαβάζω για τους άλλους» έχει, δηλαδή, μία βασική δομή, αλλά η κάθε πόλη είναι ελεύθερη να κάνει ό,τι μπορεί.
Τέλος έχουμε και τις δράσεις ευαισθητοποίησης. Είναι δράσεις που απευθύνονται σε φοιτητές, σε σχολεία και γενικά στο ευρύ κοινό για να το ενημερώσουμε για την εντυποαναπηρία και για την προσβασιμότητα αυτών των ανθρώπων στη γνώση και στη λογοτεχνία.
Πώς επιλέγετε τα βιβλία τα οποία θα ηχογραφήσετε και πού μπορεί κάποιος να τα βρει;
Αρχικά να αναφέρουμε πως είμαστε πιστοποιημένοι από τον οργανισμό πνευματικής ιδιοκτησίας ως διαθέτες και παραγωγοί ακουστικής βιβλιογραφίας. Τα βιβλία που ηχογραφούμε είναι είτε ελεύθερα πνευματικών δικαιωμάτων είτε βιβλία που μας παραχωρούν τα πνευματικά δικαιώματα οι εκδότες. Κάποια στιγμή θα κάνουμε και μία ημερίδα-κάλεσμα όλων των εκδοτών για να δούμε κι εμείς πώς μπορούμε να έχουμε πρόσβαση σε περισσότερα βιβλία. Όσον αφορά στα εκπαιδευτικά βιβλία, επειδή εμείς συνεργαζόμαστε με βιβλιοθήκες πανεπιστημίων, μας τα παραγγέλνουν οι φοιτητές.
Τα πνευματικά δικαιώματα εκεί είναι κάτι που διαχειρίζονται οι βιβλιοθήκες και όχι εμείς. Όλα αυτά τα βιβλία κατατίθενται σε μία διαδικτυακή πλατφόρμα που ονομάζεται AMELib. Είναι ένα συνεργατικό δίκτυο κι έχει πολλές βιβλιοθήκες που συνεργάζονται, όπως η Εθνική βιβλιοθήκη, το Πάντειο Πανεπιστήμιο, το Πανεπιστήμιο Πατρών, Πειραιά, Θεσσαλίας κ.ά., καθώς και πολλές δημοτικές βιβλιοθήκες. Σκοπεύει να είναι ένας φορέας που θα έχει όλο και περισσότερο προσβάσιμο υλικό. Οι άνθρωποι που έχουν πρόσβαση σε αυτήν τη βιβλιοθήκη είναι άνθρωποι που πιστοποιημένα είναι εντυποανάπηροι με τεκμήριο και μπαίνουν με κωδικό. Τα βιβλία που είναι ελεύθερα πνευματικών δικαιωμάτων τα ανεβάζουμε και στο κανάλι μας στο youtube.
Ποια είναι τα επόμενα σχέδιά σας;
Τον Ιανουάριο του 2019 θα κλείσουμε 4 χρόνια. Το «Διαβάζω για τους άλλους» δρα αυτή τη στιγμή σε τρεις πόλεις, στην Αθήνα, στο Ηράκλειο και στα Χανιά και θέλουμε να επεκταθούμε σε όσες περισσότερες πόλεις μπορούμε. Ήμασταν και στη Θεσσαλονίκη για δύο χρόνια, αλλά δεν καταφέραμε να κρατήσουμε το δίκτυο εκεί. Οι δράσεις μας είναι εθελοντικές κι αυτό θα παραμείνει έτσι. Πάντα θα είναι οι δράσεις σε εθελοντική βάση και πάντα θα είμαστε μία εθελοντική, μη κερδοσκοπική εταιρία. Θέλουμε όμως να δημιουργήσουμε και κάποιες έμμισθες θέσεις για κάποιους ανθρώπους που δίνουν πολύ χρόνο, κυρίως οργανωτικά, ώστε να μπορεί η κάθε ομάδα σε κάθε πόλη να κρατείται και να μην κλείνει, κυρίως γιατί απογοητεύουμε τους ανθρώπους στους οποίους έχουμε δημιουργήσει προσδοκίες.
Αυτή τη στιγμή συμμετέχουμε στο ΑΘΗΝΑ 2018 Παγκόσμια Πρωτεύουσα Βιβλίου με τη στήριξη της Αμερικανικής πρεσβείας και του ιδρύματος ΤΙΜΑ. Κάνουμε τρεις δράσεις σε αυτό το πλαίσιο. Αρχικά, κάνουμε αναγνώσεις σε γηροκομεία που κάναμε ούτως ή άλλως.
Μετά, έχουμε τη λεγόμενη διαγενεακή ανάγνωση.
Επισκεπτόμαστε, δηλαδή, σχολεία γυμνασίου και λυκείου για ευαισθητοποίηση των παιδιών σε θέματα εντυποαναπηρίας και στη συνέχεια παίρνουμε μία ομάδα παιδιών από το κάθε σχολείο και τους εκπαιδεύουμε για να πάνε μία φορά να κάνουν αφήγηση σε ηλικιωμένους. Η τρίτη δράση είναι ότι θα αρχίσουμε να διοργανώνουμε πολυαισθητηριακά εργαστήρια στα οποία μπορεί να έρθει ο καθένας και να δει πώς μπορεί να είναι η ανάγνωση για έναν άνθρωπο που δεν βλέπει.
Όλα αυτά θα γίνουν στο μετρό της Αθήνας.
Αυτόν τον καιρό επίσης, τρέχει η crowdfunding καμπάνια μας «Περί τυφλότητoς: Δώσε φωνή στα βιβλία τους!», που έχει σκοπό να χρηματοδοτήσει το πρώτο δικό μας στούντιο που θα μας φέρει περισσότερα βιβλία. Η αλήθεια είναι πως παρόλο που έχουμε πολλούς εθελοντές που θέλουν να ηχογραφήσουν, έχουμε λίγες ώρες στα στούντιο όπου μπορούμε να κάνουμε τις ηχογραφήσεις. Αυτό είναι πολύ λογικό και δεν έχουμε παράπονο. Οι άνθρωποι χάρη μας κάνουνε, εμπνέονται από το όραμα αυτό και μας παραχωρούν τα στούντιό τους εθελοντικά όσες περισσότερες ώρες μπορούν.
Παρόλα αυτά, έχοντας το δικό μας στούντιο θα έχουμε τη δυνατότητα να τριπλασιάσουμε την παραγωγή βιβλίων ετησίως.
Τελειώνοντας, να πω ότι γενικά είμαστε σε μία διαδικασία όπου προσπαθούμε να διεκδικήσουμε συνεργασίες με φορείς και οργανώσεις που αναλαμβάνουν αντίστοιχες πρωτοβουλίες για ευπαθείς ομάδες, ώστε να συμπράξουμε και όλοι μαζί να κάνουμε κάτι.
Πάντα είχαμε αυτήν την στόχευση, να συνεργαζόμαστε!
