Keep an EYE on children
Η συσχέτιση όρασης και μάθησης είναι πολύ ισχυρή. Μελέτες έχουν δείξει ότι περίπου 80% όσων μαθαίνει το παιδί στο σχολείο παρουσιάζονται με οπτικό τρόπο, επομένως οποιαδήποτε διαταραχή της όρασης μπορεί να αποδειχθεί επιζήμια, σύμφωνα με επιστήμονες του Αμερικανικό Εθνικού Κέντρου Όρασης των Παιδιών & Οφθαλμολογικής Υγείας.
Επιμέλεια κειμένου: Νατάσσα Κωστάκη, editor EYE Magazine
Οι ειδικοί σημειώνουν ότι αυτές οι διαταραχές είναι εξαιρετικά συνηθισμένες, αφού περισσότερα από ένα στα τέσσερα παιδιά σχολικής ηλικίας και 5-10% των παιδιών προσχολικής ηλικίας πάσχουν από οφθαλμολογικά προβλήματα, ενώ περισσότερα από ένα στα πέντε έχουν μη διαγνωσμένα προβλήματα στα μάτια, επειδή δεν έχουν ελεγχθεί ποτέ από οφθαλμίατρο.
Όταν το παιδί αντιμετωπίζει δυσκολίες στο σχολείο, από το να μη βλέπει καλά ό,τι γράφει ο δάσκαλος στον πίνακα έως το να μην μπορεί να διαβάσει σωστά, όχι μόνο παρεμποδίζεται η μάθηση, αλλά του προκαλείται σύγχυση, αισθάνεται άσχημα για τον εαυτό του και μπορεί τελικά να επηρεαστεί αρνητικά η στάση του απέναντι στη μάθηση καθαυτή. Δεδομένου, λοιπόν, ότι τουλάχιστον 25% των παιδιών σχολικής ηλικίας έχουν οφθαλμολογικές παθήσεις, είναι πολύ σημαντικό να γίνεται προληπτικός έλεγχος της όρασης κάθε χρόνο πριν από την έναρξη της νέας σχολικής χρονιάς, ώστε να αντιμετωπιστεί εγκαίρως οποιοδήποτε δυνητικό εμπόδιο στην επιτυχία και την ευεξία του παιδιού στο σχολείο. Τα περισσότερα οφθαλμολογικά προβλήματα στα παιδιά είναι αντιμετωπίσιμα, αν διαγνωστούν εγκαίρως.
Τα ύποπτα συμπτώματα
Αυτό που πρέπει να θυμούνται οι γονείς είναι ότι τα παιδιά συνήθως δεν παραπονιούνται για την όρασή τους, διότι δεν συνειδητοποιούν καν ότι δεν βλέπουν καλά. Επομένως, οι γονείς είναι εκείνοι που πρέπει να τα πηγαίνουν για προληπτικό έλεγχο και επίσης να έχουν τον νου τους για ύποπτα συμπτώματα.
Τα συμπτώματα αυτά μπορεί να είναι:
• Πονοκέφαλος, κούραση των ματιών, υπερβολικό βλεφάρισμα ή τρίψιμο των ματιών.
• Θολή ή διπλή όραση.
• Αλληθώρισμα ή κίνηση των ματιών ανεξάρτητα το ένα από το άλλο.
• Διάβασμα με το βιβλίο πολύ κοντά στο πρόσωπο.
• Σκύψιμο χαμηλά στο τραπέζι, όταν διαβάζουν ή γράφουν.
• Χρήση μόνο του ενός ματιού (το παιδί μπορεί να κοιτάζει από το πλάι ή να κλείνει το ένα μάτι, όταν θέλει να δει κάτι).
• Δυσκολίες στο διάβασμα (π.χ., χάνει λέξεις ή παραλείπει ολόκληρες προτάσεις, πρέπει να δείχνει κάθε λέξη με το δάκτυλο για να μείνει στην ίδια γραμμή, διαβάζει αργά ή δεν καταλαβαίνει τι διαβάζει, επαναλαμβάνει τις λέξεις ή μπερδεύει τις παρόμοιες λέξεις και τις διαβάζει λάθος).
• Επίμονη αντιστροφή γραμμάτων ή λέξεων (μετά τη Β’ Δημοτικού).
• Δυσκολίες στο να θυμηθεί, να αναγνωρίσει ή να αναπαράγει σχήματα.
• Φτωχός συντονισμός ματιών-χεριών.
• Διάσπαση της προσοχής στην τάξη.
Ο προληπτικός έλεγχος της όρασης των παιδιών είναι κάτι παραπάνω από επιτακτικός.
Η οφθαλμολογική εξέταση των παιδιών από την ηλικία των 4 ετών και μετά δεν παρουσιάζει καμιά δυσκολία. Αλλά αν υποψιαζόμαστε ότι υπάρχει κάποιο πρόβλημα όρασης μπορεί να γίνει εξέταση και πριν από αυτή τη ηλικία. Παρακάτω θα αναπτύξουμε μερικές από τις πιο συνηθισμένες παθήσεις των οφθαλμών που μπορεί να εμφανίσει ένα παιδί, καθώς και πώς μπορούν να το υποψιαστούν οι γονείς, για να ζητήσουν έγκαιρα τη βοήθεια του ειδικού οφθαλμιάτρου-παιδοοφθαλμιάτρου:
Δάκρυα
Η πιο συχνή πάθηση είναι η δακρυοκυστίτιδα, δηλαδή, η φλεγμονή στο σύστημα αποχέτευσης των δακρύων, που βρίσκεται στο έσω τμήμα του κάτω βλεφάρου κοντά στη μύτη και οφείλεται σε μόλυνση από μικρόβια. Αυτό συμβαίνει στις περισσότερες περιπτώσεις σε στένωση ή πλήρη απόφραξη του ρινοδακρυϊκού σωληναρίου που αποχετεύει τα δάκρυα από το μάτι στο ρινοφάρυγγα. Αυτή η κατάσταση συνήθως εμφανίζεται τον πρώτο μήνα μετά τη γέννηση και μπορούμε να το υποψιαστούμε όταν το ένα ή και τα δύο μάτια του μωρού είναι διαρκώς δακρυσμένα και συχνά μαζεύουν πυώδεις εκκρίσεις (τσίμπλες). Για την αντιμετώπισή τους χρησιμοποιούμε προσωρινά τοπικά αντιβιοτικά κολλύρια, εφόσον όμως η δακρύρροια επιμένει και δεν γίνει αυτόματη διάνοιξη, μετά το πρώτο εξάμηνο, κάνουμε καθετηριασμό του πόρου με γενική νάρκωση.
Έλεγχο για αμβλυωπία (τεμπέλικο μάτι)
Γίνεται με μέτρηση της οπτικής οξύτητας σε κάθε μάτι του παιδιού ξεχωριστά. Βέβαια, ένα παιδάκι ηλικίας 3 ετών δεν είναι δυνατόν να διαβάσει τους γνωστούς πίνακες με τα γράμματα και τους αριθμούς που όλοι ξέρουμε, αφού δεν έχει φθάσει σε αυτό το επίπεδο γνώσεων και ικανότητας ανάγνωσης. Έτσι, η διαδικασία απλοποιείται και γίνεται με πίνακες που περιέχουν εικόνες εύκολα αναγνωρίσιμες από τα μικρά παιδιά ηλικίας 2-3 ετών (π.χ., αυτοκίνητο, λουλούδι, σκυλάκι, γατάκι). Αν το παιδί είναι λίγο μεγαλύτερο και ξέρει να αναγνωρίζει κάποια γράμματα ή αριθμούς, θα χρησιμοποιηθούν ανάλογοι πίνακες. Ταυτόχρονα, με τα ίδια μέσα γίνεται αδρή αξιολόγηση του ενδεχομένου να έχει το παιδί κάποια διαθλαστική ανωμαλία, όπως μυωπία, υπερμετρωπία και αστιγματισμό, διότι σε αυτή την περίπτωση θα δυσκολεύεται να δει και να αναγνωρίσει τις εικόνες.
Έλεγχο για στραβισμό (αλληθώρισμα)
Είναι πολύ σημαντικό να διαγνωσθεί η συνεργασία και των δύο ματιών σε όλες τις βλεμματικές κινήσεις που κάνει το παιδί νωρίς στη ζωή του. Πρέπει, όμως, να σημειωθεί εδώ ότι μερικά κοινά χαρακτηριστικά των παιδιών στην περίοδο της ανάπτυξής τους, μπορεί να δημιουργήσουν την εντύπωση στραβισμού όταν αυτός δεν υπάρχει. Για παράδειγμα: επειδή όλα τα παιδάκια έχουν επίπεδη μύτη στην αρχή της ζωής τους, όταν τα παρατηρεί κανείς δίνουν την εντύπωση ότι τα μάτια τους στρέφονται προς τα έσω, δηλαδή, φαίνονται σαν να αλληθωρίζουν. Αυτή η κατάσταση ορίζεται ως “ψευδοστραβισμός” και δεν πρέπει να συγχέεται με τον πραγματικό στραβισμό. Τόσο ο παιδίατρος όσο και ο ειδικός οφθαλμίατρος μπορούν να εξετάσουν με ακρίβεια την τυχόν απόκλιση του ενός ματιού από το άλλο, κλείνοντας εναλλάξ πότε το ένα μάτι και πότε το άλλο, ώστε να σχηματίσουν εικόνα για το αν συνεργάζονται ή όχι τα μάτια του παιδιού στην αντίληψη των οπτικών ερεθισμάτων. Βέβαια, υπάρχουν και περιπτώσεις έντονου στραβισμού τις οποίες αντιλαμβάνονται οι ίδιοι οι γονείς ή άλλα μέλη της οικογένειας του παιδιού, οπότε απευθύνονται στον παιδίατρο για μία πρώτη συμβουλή.
Μυωπία, υπερμετρωπία και αστιγματισμός
Όταν τα είδωλα που κοιτάζουμε δεν σχηματίζονται επάνω στον αμφιβληστροειδή με ευκρίνεια και φαίνονται θολά εξαιτίας κακής εστίασής τους από το διαθλαστικό σύστημα του οφθαλμού (κερατοειδής, φακός, υαλοειδές), τότε χρειάζονται ανάλογοι διορθωτικοί φακοί για επιτύχουμε καλή εστίαση και άρα καθαρή όραση. Οι διαθλαστικές ανωμαλίες είναι η μυωπία, η υπερμετρωπία και ο αστιγματισμός. Η μυωπία είναι όταν ο ασθενής βλέπει θολά τα μακρινά σε αυτόν αντικείμενα. Συνήθως εμφανίζεται στη σχολική ηλικία, μπορεί, όμως, να υπάρχει και εκ γενετής. Πολλές φορές είναι κληρονομική, όπως όλες, άλλωστε, οι διαθλαστικές ανωμαλίες. Η εξέλιξή της δεν είναι δυνατόν να προβλεφθεί. Θα καταλάβουμε ότι το παιδί μας αρχίζει να αναπτύσσει μυωπία όταν για να ξεχωρίσει μακρινά αντικείμενα, να διαβάσει στον πίνακα του σχολείου ή να δει τα κινούμενα σχέδια μισοκλείνει τα μάτια του ή τα σφίγγει. Η μυωπία, συνήθως, δεν δημιουργεί πονοκεφάλους και κόπωση.
Η υπερμετρωπία που υπάρχει συνήθως στα μικρά παιδιά, είναι η δυσκολία να διακρίνει κανείς καθαρά τα κοντινά αντικείμενα. Το παιδί καταφέρνει, εν τούτοις, να έχει μία καλή όραση με ιδιαίτερη προσπάθεια για να εξουδετερώσει την υπερμετρωπία, κάνοντας προσαρμογή κατάλληλη στο φακό του. Μερικές φορές, όμως, αυτή η προσπάθεια δημιουργεί το λεγόμενο προσαρμοστικό στραβισμό.
Ο αστιγματισμός οφείλεται στη διαφορετική διάθλαση που υφίστανται οι ακτίνες, καθώς διαπερνούν τον κερατοειδή, ο οποίος έχει ανωμαλία στην κατασκευή της καμπυλότητάς του. Έτσι, οι ακτίνες του φωτός εστιάζουν σε διαφορετικά σημεία του αμφιβληστροειδούς. Επειδή ο αστιγματισμός είναι ζήτημα κατασκευής του κερατοειδούς, υπάρχει συνήθως από τη γέννηση και οι μεταβολές του είναι μικρές. Αν δεν διορθωθεί έγκαιρα προκαλεί πονοκεφάλους, ερεθισμούς και βάρος στα μάτια. Όλες οι διαθλαστικές ανωμαλίες διαπιστώνονται από τον οφθαλμίατρο και αντιμετωπίζονται ανάλογα με την ηλικία και τις ανάγκες του παιδιού.
Έλεγχο για τη στερεοσκοπική όραση του παιδιού
Η στερεοσκοπική όραση είναι η ικανότητα των ματιών να συνδυάζουν δύο εικόνες με τέτοιο τρόπο, ώστε να δημιουργείται η αντίληψη του βάθους και της στερεότητας. Πρόκειται, δηλαδή, για μία λειτουργία που απαιτεί καλή οπτική οξύτητα και από δύο μάτια, επομένως εάν ένα παιδί έχει καλή στερεοσκοπική όραση αποκλείεται να αντιμετωπίζει πρόβλημα αμβλυωπίας ή στραβισμού. Αυτός ο έλεγχος γίνεται με μεθόδους υψηλής τεχνολογίας, οι οποίες επιτρέπουν την εξέταση του παιδιού με
τη μορφή παιχνιδιού.
Τέλος, στην ηλιόλουστη χώρα που ζούμε, παιδιά με ιδιαίτερη ευαισθησία στο ήλιο, δηλαδή, μάτια κόκκινα, δακρυσμένα κ.λ.π., μπορούν, αν φορούν γυαλιά ηλίου με απορροφητικούς φακούς, να αποφύγουν αυτά τα συμπτώματα. Δεν έχει τόση σημασία το χρώμα του φακού, αλλά μόνο η απορροφητικότητα και η οπτική επεξεργασία του. Μπορεί, επίσης, να ενσωματωθεί στον έγχρωμο φακό και διόρθωση για διαθλαστική ανωμαλία.
Τα προβλήματα αντιμετωπίζονται;
Παρόλο που ένα παιδί σχολικής ηλικίας έχει αναπτύξει ένα μεγάλο μέρος από τις ικανότητές του, ποτέ δεν είναι αργά για να τις βελτιώσει. Υπάρχουν πάρα πολλές ασκήσεις για τη βελτίωση των ικανοτήτων που πρέπει να έχει η όραση ενός παιδιού. Ειδικά προγράμματα οπτομετρικών ασκήσεων (Vision Training) έχουν αναπτυχθεί εδώ και πολλές δεκαετίες σε όλο τον κόσμο από οπτομέτρες για την αντιμετώπιση λειτουργικών προβλημάτων στην όραση των παιδιών.
Τι είναι οι ορθοπτικές ασκήσεις Vision Training και πώς γίνονται;
Το Vision Training είναι μία διαδικασία μέσα από την οποία το παιδί με τη σωστή καθοδήγηση και κάνοντας συγκεκριμένες ασκήσεις, μαθαίνει να χρησιμοποιεί σωστά την όρασή του. Τα μέσα με τα οποία επιτυγχάνεται αυτό είναι πρίσματα, ειδικοί φακοί και φίλτρα, στερεοσκόπια και τα τελευταία χρόνια τρισδιάστατες εικόνες μέσω ειδικών προγραμμάτων στο κομπτιούτερ ή στο ipad. Οι ασκήσεις, οι οποίες μπορούν να γίνονται και στο σπίτι είναι αρκετά διασκεδαστικές, ώστε το παιδί να μην χάνει το ενδιαφέρον του και στηρίζονται στην εξάσκηση και τη μάθηση. Η διάρκεια ενός προγράμματος ασκήσεων εξαρτάται από το εκάστοτε πρόβλημα και μπορεί να διαρκέσει από λίγες εβδομάδες έως και 12 μήνες.
Πηγές:
Δρ. Κωνσταντίνος Καραμπάτσας, PhD, FEBO, MRCOphth, FRCS Χειρουργός Οφθαλμίατρος Επίκ. Καθηγητής Οφθαλμολογίας, Διδάκτωρ παν/μίου Bristol UK, Διεύθυνση: Αν. Τσόχα 17, Αθήνα 115 21, Τηλ: 210 7472777, Κιν: 693 2200425, Email: [email protected]
Ιωάννης Α. Μάλλιας, Χειρουργός Οφθαλμίατρος, Διδάκτωρ της Ιατρικής Σχολής του Παν/μίου Αθηνών & Clinical Fellow της Οφθαλμολογικής Κλινικής του Παν/μίου Columbia της Νέας Υόρκης, www.mallias.gr, Ελ. Βενιζέλου 65 & Καλλιπόλεως 3 Ν. Σμύρνη, τηλ.:210 9320 215, E-mail:[email protected], Ιατρείο Μυτιλήνης: Καβέτσου 10, 3ος Όροφος, τηλ.:22510-38065
