Keep an Eye on Monocles, Lorgnettes & Lunettes
Στις μέρες μας, το να συναντάμε στον δρόμο έναν διοπτροφόρο είναι εξίσου συνηθισμένο με το να φοράει κάποιος κασκόλ τον χειμώνα.
Τα γυαλιά βελτιώνουν την όραση των ανθρώπων ανεξαρτήτως συνταγής ή σχήματος των ματιών τους. Στο παρελθόν όμως δεν ίσχυε το ίδιο.
Γράφει η Βάλια Πάνου
Marketing Manager, Unilens
Η εξέλιξη των γυαλιών, ως μια κοινή θεραπεία για τη βελτίωση της όρασης, διήρκησε πολλούς αιώνες. Πολλοί καταξιωμένοι και καινοτόμοι επιστήμονες προετοίμαζαν «το οπτικό μονοπάτι» για την τέλεια όραση, την οποία απολαμβάνουν οι σύγχρονοι διοπτροφόροι. Ποια ήταν όμως η πρωτογενής τεχνολογία των γυαλιών;
Αν ανατρέξουμε στο παρελθόν, η έρευνα για την ιστορία των γυαλιών μπορεί να διεξαχθεί αποκλειστικά και μόνο στους ανθρώπους του δυτικού κόσμου και όχι σε εκείνους της Άπω Ανατολής, διότι είναι πολύ πιθανό οι Κινέζοι να είχαν εξελιχθεί πολύ πιο πριν στον τομέα των γυαλιών, όπως και σε πολλές άλλες ειδικότητες.
Γνωρίζουμε, επίσης, ότι είχαν ήδη έναν προηγμένο πολιτισμό από την πρώιμη ιστορία του κόσμου και ενδεχομένως να είχαν χρησιμοποιήσει τα γυαλιά πολύ πριν πληροφορηθούμε γι’ αυτούς.
Απόσπασμα: The Australian Journal of Optometry September 26, 1932 «The History of slit and pinhole spectacles by R. J. Barnes Wellington New Zealand.»
«Παρότι τα τελευταία είκοσι πέντε χρόνια τα γυαλιά με λεπτή σχισμή ή τα στενοπικά γυαλιά πλέγματος (pinhole) έχουν χρησιμοποιηθεί ελάχιστα, πριν από αρκετούς αιώνες εφαρμόστηκαν ως λύση για μια σειρά από ανωμαλίες του ματιού. Υπήρχαν ποικίλοι τύποι γυαλιών με σχήμα κώνου, με σχισμές, στενοπικά γυαλιά πλέγματος με μικρές ή μεγάλες οπές άλλα που θύμιζαν κόσκινο κ.α. Βασικά, χρησιμοποιήθηκαν στις περιπτώσεις των οφθαλμικών εγκαυμάτων καθώς και για υψηλούς βαθμούς μυωπίας. Προκειμένου να βελτιωθεί η οπτική ικανότητα του χρήστη, τα γυαλιά με τη σχισμή ή τα στενοπικά γυαλιά πλέγματος εφαρμόστηκαν είτε με διόρθωση είτε χωρίς. Τα γυαλιά αυτά είχαν έναν δίσκο είτε από μέταλλο είτε από σκληρό καουτσούκ, στον οποίο υπήρχαν σχισμές (περισσότερο ή λιγότερο στενές). Το ένα χιλιοστό ήταν το πιο συνηθισμένο όριο της σχισμής.
Αν ήταν πολύ στενή η σχισμή, υπήρχε έλλειψη φωτός, αλλά η ευκρίνεια της όρασης αυξανόταν ή το αντίστροφο. Μια κάθετη σχισμή μπορεί και να έλυνε πολλά προβλήματα αλλά κατά κανόνα η σχισμή ήταν οριζόντια. Πολλά γυαλιά είχαν μια ελλειπτική διεύρυνση στο κέντρο, αυξάνοντας έτσι το οπτικό πεδίο των χρηστών. Επιπροσθέτως, υπήρχε ένας τύπος γυαλιών που επέτρεπε τη ρύθμιση των σχισμών, κατά πλάτος, μέσω μιας βίδας.
Οι Εσκιμώοι, προκειμένου να προστατεύσουν τα μάτια τους, από το έντονο φως του ήλιου στο χιόνι, ή τον κρύο άνεμο, δημουργούσαν μερικές τρύπες, ή σχισμές, σε ένα κομμάτι ξύλου ή οστό, βάφοντας το εσωτερικό του υλικού με μαύρο χρώμα.»
Η παλαιότερη γνωστή αναφορά για τα στενοπικά γυαλιά έγινε περίπου τον 6ο αιώνα μ.Χ., όταν ο Παύλος της Αίγινας πρότεινε μια μάσκα για εγγενή στραβισμό. Αυτή η μάσκα είχε ένα μικρό άνοιγμα μπροστά από κάθε μάτι. Έγινε επίσης αναφορά στα γυαλιά για τον ίδιο σκοπό. Αργότερα, το 1583 κατασκευάστηκαν αρκετές μάσκες για συγκλίνοντα και αποκλίνοντα στραβισμό, με βασικό υλικό ένα κομμάτι πανιού, ή παρόμοιου υλικού, στερεωμένο πάνω από το κεφάλι με ανοίγματα για τη μύτη και το στόμα.
Οι Εσκιμώοι, για να προστατεύσουν τα μάτια τους δημουργούσαν σχισμές σε ένα κομμάτι ξύλου βάφοντας το εσωτερικό του με μαύρο χρώμα.
Τρία παραδείγματα των «snow goggles» (γυαλιών χιονιού) από το Εθνικό Μουσείο των Ινδιάνων Αμερικάνων.
Επάνω: Inuit γυαλιά από το 2002, κατασκευασμένα από caribou οστά και δέρμα, Igloolik, Nunavut, Καναδάς.
Στη μέση, Inupiaq γυαλιά, 1890, κατασκευασμένα από κόκκαλο φάλαινας και σκοινί, Point Hope, Αλάσκα.
Κάτω, Yupik γυαλιά, περίπου το 1910, κατασκευασμένα από φύκια, δέρμα και γυάλινες χάντρες, Bristol Bay, Αλάσκα. (Larry Mc Neil)
Τα γυαλιά αυτά του χιονιού προστατεύουν τα μάτια τους από το επιβλαβές υπεριώδες φως (UV) που ενισχύεται αφού αντανακλάται από τη λευκότητα του χιονισμένου τοπίου εντός του Αρκτικού Κύκλου.
History of Eyewear
15ος Αιώνας
Ήταν πολύ λίγοι οι οικονομικοί ιστορικοί οι οποίοι γνώριζαν ότι η Φλωρεντία τον 15ο αιώνα ήταν διάσημη για τα καλύτερα γυαλιά. Αφετέρου, η υπεροχή της πόλης στις τέχνες ήταν ξακουστή στο ευρύ κοινό. Υπήρξαν ποικίλες τοποθετήσεις ότι ο Salvino degli Armati της Φλωρεντίας εφηύρε τα γυαλιά, όμως οι ισχυρισμοί θεωρήθηκαν ψευδείς.
Την περίοδο αυτή, τα γυαλιά ήταν φτηνά, άφθονα και εξάγονταν κατά χιλιάδες σε όλη την Ευρώπη και στις χώρες της ανατολικής Μεσογείου. Xρησιμοποιήθηκαν εκτενώς από τους τεχνίτες και δεν ήταν αποκλειστικά, ακριβά βοηθήματα οράσεως, για τον κλήρο, τους πλούσιους και τους διανοούμενους. Ένα μεγάλο ποσοστό του πληθυσμού, γύρω στην ηλικία των σαράντα ετών, φορούσε γυαλιά χωρίς απαραίτητα να καλύπτει εξ’ ολοκλήρου τις ανάγκες του στην όραση. Γι’ αυτόν τον λόγο, χρησιμοποιούσαν είτε μεγεθυντικούς φακούς είτε αμφίκυρτους φακούς ώστε να βελτιώνεται η όρασή τους κατά τη διάρκεια της εργασίας τους ιδιαίτερα στις κοντινές αποστάσεις.
Από τα μέσα του 15ου αιώνα οι αμφίκοιλοι φακοί ήταν ιδανικοί για τη διόρθωση της μυωπίας. Μπορούσαν δε να παραγγελθούν σε δύο διοπτρικές δυνάμεις ενώ οι αμφίκυρτοι φακοί ήταν διαθέσιμοι σε 5 διοπτρικές δυνάμεις για τις ηλικίες των 30 έως 70. Μέχρι το τέλος του 15ου αιώνα, μόνον η Φλωρεντία διέθετε μια μεγάλη γκάμα τεκμηριωμένων αρχείων για την ιστορία των γυαλιών, λόγω του μεγάλου αρχείου βιβλίων, λογαριασμών και εμπορικών επιστολών. Τα δεδομένα αυτά έχουν αποκαλύψει τα ονόματα τουλάχιστον πενήντα ενός κατασκευαστών γυαλιών στην πόλη μεταξύ του 1413 και 1562 καθώς και της τοποθεσίας των καταστημάτων τους.
Περί τον 16ο αιώνα αναφέρονται σε διάφορες πηγές και άλλες πόλεις και κράτη παραγωγής γυαλιών όπως η Βενετία, η Γερμανία, η Γαλλία, οι Κάτω Χώρες και η Αγγλία. Ωστόσο, η παραγωγή τους δεν μπορεί να συγκριθεί με αυτήν της Φλωρεντίας παρά μόνον έως τα μέσα του 17ου αιώνα βάσει συλλεγμένων πληροφοριών.
Το 1817 ο Ferrario σκίτσαρε μια ομάδα Κινέζων στην οποία ένας άνδρας εμφανίζεται φορώντας γυαλιά με γέφυρα που στηρίζονταν με ένα κορδόνι πίσω από τα αυτιά του. Δύο Γάλλοι συγγραφείς ισχυρίστηκαν ότι όταν ο Μάρκο Πόλο διείσδυσε στην Κίνα το 1270 είδε τους κατοίκους να φορούν γυαλιά (lunettes). Άλλοι ταξιδιώτες μιλούν για τα καφετί γυαλιά που έφτιαχναν οι Κινέζοι από μια πέτρα σε αποχρώσεις του καφέ χρώματος που την ονόμαζαν «tea stone».
Ένας Κινέζος διανομέας γυαλιών δήλωσε σε μια επιστολή του προς την Αμερικανική Οπτική Εταιρεία το 1910: “Φορώντας γυαλιά, τα αρχαία εκείνα χρόνια, ο κόσμος χαρακτήριζε τον διοπτροφόρο ως ευφυή, εύπορο και άνθρωπο με επιρροή.” Τα γυαλιά, λοιπόν προσέδιδαν «κύρος» στους Κινέζους. Οι αρχαίοι Κινέζοι, πιστεύεται ότι κατασκεύασαν αρχικά τα γυαλιά όχι με σκοπό να διορθώσουν την όραση αλλά για να προστατεύονται από τον ήλιο.
Πίστευαν ότι οι φακοί περιέχουν ένα πνεύμα (yoh shui) το οποίο βελτίωνε την όραση του διοπτροφόρου αλλά και ενίσχυε την ιδιοσυγκρασία του και το γόητρό του.
18ος Αιώνας
Τα γυαλιά σε σχήμα ψαλιδιού, ή αλλιώς γυαλιά ψαλίδι, κατασκευάστηκαν για πρώτη φορά στη Γερμανία γύρω στο 1750. Ο οπτικός της Λειψίας S. M. Hoffman τα συνέστησε στους πελάτες του και πούλησε πολλά κομμάτια. Ο οπτικός του Λονδίνου George Adams της Fleet Street εξέδωσε ένα βρετανικό δίπλωμα ευρεσιτεχνίας για τα γυαλιά σε σχήμα ψαλιδιού το 1780, τα φασαμέν αλλά ήταν κυρίως στη Γαλλία που οι άντρες όσο και οι γυναίκες αγκάλιασαν το φανταχτερό αυτό αξεσουάρ. Μπορούσαν να κρεμαστούν σε μια αλυσίδα ή σε ένα σκοινί γύρω από το λαιμό. Μετά από πολλές παραλλαγές με έναν ή δύο φακούς, με μηχανισμό ή χωρίς, με λαβή ή χωρίς λαβή πήραν τη θέση και την αξία κοσμήματος.
Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου δεν δόθηκε έμφαση στην κορική απόσταση (PD), σημαντική παράμετρος που θα ωφελούσε πολύ τον διοπτροφόρο. Ο Ναπολέων Βοναπάρτης χρησιμοποίησε ένα παρόμοιο ζευγάρι για να διορθώσει τη μυωπία του, ενώ ο αδελφός του Τζερόμ, αργότερα βασιλιάς της Βεστφαλίας, είχε στην κατοχή του ένα ζευγάρι από τον καλύτερο χρυσό (δουκάτο) με χαραγμένα διακοσμητικά κρεμασμένο σε χρυσή αλυσίδα.
Στις αρχές του 1800, με την ανάπτυξη του lorgnette, έπαυσε η χρήση των γυαλιών-ψαλίδι.
19ος - 20ος Αιώνας
Το μονόκλ εξ’ αρχής ταυτίστηκε με τη μόδα. Πρωτοεμφανίστηκε στις αρχές του 19ου αιώνα στη Βρετανία και προήλθε από το “quizzer”, έναν μικρό στρογγυλό φακό με λαβή, φανταστείτε έναν μεγεθυντικό φακό με μια λαβή.
Ο Richard Corson υποστηρίζει την εξής θεωρία για τα μονόκλ: ότι έκαναν το ντεμπούτο τους στη θεατρική σκηνή – γεγονός που εξηγεί την εμμονή των θεατών να τα φορούν στα music-hall. Mετέπειτα, έγιναν το αγαπημένο αξεσουάρ της αριστοκρατίας. Κι ενώ τα πρώτα μονόκλ χρησιμοποιήθηκαν καθαρά για διορθωτικούς σκοπούς, αργότερα το κοινό μιμήθηκε την αριστοκρατία και τα φορούσε λόγω μόδας. Αρχικά, χρησιμοποιήθηκαν σε μεγάλο βαθμό από τους ηλικιωμένους άνδρες, αργότερα υιοθετήθηκαν από νεαρούς άνδρες, οι οποίοι ήθελαν να έχουν στυλ και να ακολουθούν την πιο δημοφιλή τάση της εποχής.
Μέχρι τον Φεβρουάριο του 1911, το μονόκλ ονομαζόταν “μια μανία της στιγμής”, τίτλος σε ένα σαλόνι-αφιέρωμα στο περιοδικό της Vogue. Η διαφημιστική αυτή παρουσίαση σε ένα περιοδικό που απευθυνόταν σε ένα μεγάλο ποσοστό του καταναλωτικού κοινού δείχνει ότι το μονόκλ δεν ήταν απαραίτητα ένα αγαθό πολυτέλειας. Επίσης, τα griff γίνονται πολύ δημοφιλή τον 20ο αιώνα.
Πηγές: • “See into the Past: The Fascinating History of Eyeglasses.” Όλα για τα μάτια, https://allabouteyes.com/see-past-fascinating-history-eyeglasses/.• Paulus of Aegina and the Historical Origins of Spine Surgery – ScienceDirect. • https://www.researchgate.net/figure/Paulus-Aegineta-625e690-From-Icones-veterum-aliquot-ac-recentium-pl-23-Courtesy_fig2_336578901. • Jang, Kevin & Rosenfeld, Jeffrey & Di Leva, Antonio. (2019) “Paulus of Aegina and the Historical Origins of Spine Surgery.” World Neurosurgery. • “Who Invented Eyewear?” www.igearindia.com, 28 July 2015, https://www.igearindia.com/history-of-eyewear-who-invented-eyeglasses/. •THE HISTORY OF SPECTACLES – Smith – 1928 – Medical Journal of Australia – Wiley Online Library. • https://www.igearindia.com/history-of-eyewear-who-invented-eyeglasses/. • http://journal.sciencemuseum.ac.uk/browse/issue-07/rather-unspectacular/. • https://www.college-optometrists.org/the-college/museum/online-exhibitions/virtual-spectacles-gallery/the-invention-of-spectacles.html. • J. William Rosenthal M.D., Spectacles and Other Vision Aids: A History and Guide to Collecting, σελ. 65, Norman Publishing, San Francisco 1996. • J. Pierre Marley, Spectacles and Spyglasses (Paris: Hoebeke, 1988), 13, 94-95. • Richard Corson, Fashion in Eyeglasses (London: Peter Owen, 1980), 114. • MonoclesofModernity.pdf. • “April 15, 1911.” Vogue, archive.vogue.com/issue/19110415.
