Academy

Βλαστοκύτταρα στην Οφθαλμολογία: Εφαρμογές και Προοπτικές

07/05/202507/05/2025 by secretary No Comments

Η θεραπεία με βλαστοκύτταρα είναι μια σχετικά νέα και καινοτόμος προσέγγιση στην αντιμετώπιση διαταραχών της όρασης που προκαλούνται από ασθένειες ή τραυματισμούς στον οφθαλμό. Η χρήση των βλαστοκυττάρων στον οφθαλμό μπορεί να επιφέρει βελτιώσεις στην όραση, ωστόσο η τεχνολογία είναι ακόμη υπό έρευνα και απαιτεί προσεκτική παρακολούθηση λόγω της πιθανότητας επιπλοκών ή αβεβαιότητας στη μακροπρόθεσμη αποτελεσματικότητά της. Η έρευνα συνεχίζεται για την καλύτερη και αποτελεσματικότερη εφαρμογή στην θεραπεία οφθαλμολογικών παθήσεων.

Τα βλαστοκύτταρα είναι κύτταρα ικανά για αυτοανανέωση και διαφοροποίηση. Οι θεραπείες που βασίζονται σε βλαστοκύτταρα έχουν αλλάξει τη φροντίδα των ατόμων με αιματολογικές, ογκολογικές, δερματολογικές, οφθαλμολογικές και ορθοπεδικές παθήσεις. Στην οφθαλμολογία τα βλαστοκύτταρα έχουν ανοίξει νέους δρόμους στην αντιμετώπιση σοβαρών παθήσεων των ματιών, με έμφαση κυρίως στην αναγέννηση των κατεστραμμένων ιστών.

Είδη Βλαστοκυττάρων που χρησιμοποιούνται στην Οφθαλμολογία

Τα κύρια είδη βλαστοκυττάρων που εφαρμόζονται ή μελετώνται για εφαρμογές στις οφθαλμολογικές παθήσεις είναι:

Α. Βλαστοκύτταρα του ενήλικα
Μεσεγχυματικά βλαστοκύτταρα (Mesenchymal Stem Cells – MSCs): Λαμβάνονται από τον μυελό των οστών ή τον λιπώδη ιστό και χρησιμοποιούνται για την αναγέννηση νευρικών και αγγειακών δομών.

Αιμοποιητικά βλαστοκύτταρα (Hematopoietic Stem Cells – HSCs): Έχουν δείξει δυναμική στη θεραπεία αγγειακών και αυτοάνοσων παθήσεων των ματιών.

Βλαστοκύτταρα του σκληροκερατοειδούς ορίου (Limbal Stem Cells – LSCs): Βρίσκονται στο όριο μεταξύ του κερατοειδούς και επιπεφυκότα και είναι απαραίτητα για την αναγέννηση του κερατοειδούς.

Β. Εμβρυϊκά βλαστοκύτταρα (human Embryonic Stem Cells – hESCs)

Τα εμβρυϊκά βλαστοκύτταρα, λόγω της εκτεταμένης πολλαπλασιαστικής και διαφοροποιητικής τους ικανότητας, έχουν χρησιμοποιηθεί ως πηγή κυττάρων για τη θεραπεία διαφόρων εκφυλιστικών ασθενειών, συμπεριλαμβανομένης της αναγέννησης του αμφιβληστροειδούς. Τα επαγόμενα πολυδύναμα βλαστο- κύτταρα (Induced Pluripotent Stem Cells – iPSCs) προέρχονται από διαφοροποιημένα κύτταρα που έχουν επαναπρογραμματιστεί σε πολυδύναμη κατάσταση και χρησιμοποιούνται για τη θεραπεία νευροεκφυλιστικών παθήσεων των ματιών.

Οι εκφυλιστικές οφθαλμικές παθήσεις αφορούν σε ομάδα μη αναστρέψιμων ασθενειών που χαρακτηρίζονται από σταδιακή επιδείνωση των οφθαλμικών κυττάρων, οδηγώντας τελικά σε κυτταρικό θάνατο. Οι συμβατικές θεραπείες στοχεύουν κυρίως στην επιβράδυνση της εξέλιξης της νόσου, ωστόσο η μακροπρόθεσμη αποκατάσταση εξαρτάται αποκλειστικά από την αναγέννηση των κατεστραμμένων οφθαλμικών ιστών. Τα βλαστοκύτταρα είναι αδιαφοροποίητα κύτταρα με την ικανότητα διαίρεσης και διαφοροποίησης σε διάφορους λειτουργικούς κυτταρικούς τύπους, γεγονός που τα καθιστά πολύτιμο εργαλείο για αναγεννητικές θεραπείες.

Η θεραπεία με βλαστοκύτταρα έχει δείξει ελπιδοφόρα αποτελέσματα στις εκφυλιστικές παθήσεις γενικότερα, όπως τις νευρολογικές διαταραχές, τις παθήσεις της καρδιάς ή των μεσοσπονδύλιων δίσκων. Αντίστοιχα, σημαντικές έρευνες έχουν επικεντρωθεί στις εφαρμογές των βλαστοκυττάρων για την αναγέννηση των εκφυλισμένων οφθαλμικών ιστών. Διάφοροι τύποι βλαστοκυττάρων, όπως τα εμβρυϊκά (ESCs), τα επαγόμενα πολυδύναμα (iPSCs), τα μεσεγχυματικά (MSCs) και τα αμφιβληστροειδικά πρόδρομα κύτταρα (RPCs), έχουν δείξει δυναμική στην αναγέννηση των οφθαλμικών ιστών. Ώστόσο, οι περισσότερες κλινικές μελέτες βρίσκονται ακόμα σε πρώιμα στάδια, εστιάζοντας κυρίως στην αξιολόγηση πιθανών παρενεργειών και επιπλοκών της θεραπείας. Η πρόοδος της έρευνας παρεμποδίζεται από διάφορους παράγοντες, όπως η πιθανότητα απόρριψης των μη αυτόλογων κυτταρικών μεταμοσχεύσεων, που μπορεί να απαιτήσει ανοσοκατασταλτική αγωγή για την αποφυγή ανοσολογικής αντίδρασης του οργανισμού.

Σε αυτό το άρθρο κάνουμε επισκόπηση των βασικών εφαρμογών των βλαστοκυττάρων στην οφθαλμολογία και συζητούμε τα σύγχρονα αποτελέσματα των κλινικών δοκιμών. Οι βασικές εφαρμογές περιλαμβάνουν:

Αναγέννηση Κερατοειδούς

Ο κερατοειδής μπορεί να υποστεί σοβαρές βλάβες από χημικά ή θερμικά εγκαύματα, αυτοάνοσα νοσήματα (π.χ.σύνδρομο Stevens-Johnson) ή ελλειμματική παραγωγή των αναγεννητικών βλαστοκυττάρων (Limbal stem cells, LSCs). Τα LSCs είναι ενήλικα βλαστοκύτταρα που βρίσκονται στο όριο μεταξύ του κερατοειδούς και του επιπεφυκότα (σκληροκερατοειδικό όριο) και έχουν την ικανότητα να διαφοροποιούνται στο επιθήλιο του κερατοειδούς ανανεώνοντας τις απώλειες. Όταν η δραστηριότητα αυτών των κυττάρων είναι ανεπαρκής ή μειωμένη, προκαλούνται τα συμπτώματα της ανεπάρκειας των αναγεννητικών βλαστοκυττάρων (LSCD), όπως μειωμένη όραση, ξηρότητα, ερυθρότητα, φωτοφοβία, βλεφαρόσπασμος και πόνος. Σε πρώιμα στάδια, η πάθηση μπορεί να είναι ασυμπτωματική.

Η θεραπεία ανεπάρκειας των αναγεννητικών βλαστοκυττάρων (LSCD) βασίζεται κυρίως σε τεχνικές μεταμόσχευσης, είτε μοσχεύματος του επιπεφυκότα (CLAU), είτε καλλιεργημένων επιθηλιακών κυττάρων (CLET), είτε των αναγεννητικών βλαστοκυττάρων (SLET).[7-12] Πιο καινοτόμες θεραπευτικές προσεγγίσεις αφορούν σε μεταμόσχευση βλαστοκυττάρων μέσω φακών επαφής όπου τα βλαστοκύτταρα καλλιεργούνται στην κοίλη επιφάνεια ενός φακού από υδρογέλη-σιλοξάνης, είτε την υποστήριξη βλαστοκυττάρων πάνω σε ικριώματα από ινώδες και αγαρόζη και έχουν δείξει ενθαρρυντικά αποτελέσματα. [13-15] Συνεχείς κλινικές μελέτες συγκρίνουν την αποτελεσματικότητα των παραπάνω θεραπευτικών προσεγγίσεων CLET και SLET σε ασθενείς με ανεπάρκεια, ενώ νέες τεχνικές αναπτύσσονται για τη βελτίωση των θεραπευτικών επιλογών.

Θεραπεία Ηλικιακής Εκφύλισης της Ωχράς Κηλίδας (AMD)
Η ηλικιακή εκφύλιση της ωχράς κηλίδας (AMD) είναι μια προοδευτική εκφυλιστική νόσος του αμφιβληστροειδούς, που επηρεάζει κυρίως τα επιθηλιακά κύτταρα της χρωστικής του αμφιβληστροειδούς (RPE) και τους φωτοϋποδοχείς. Η AMD αποτελεί μία από τις κυριότερες αιτίες απώλειας όρασης σε άτομα άνω των 50 ετών. Οι εφαρμογές βλαστοκυττάρων, αφορούν σε πολυάριθμες προκλινικές και κλινικές μελέτες.
Σε προκλινικές μελέτες, η υποαμφιβληστροειδική μεταμόσχευση επιθηλιακών χρωστικών κυττάρων του αμφιβληστροειδούς – retinal pigment epithelial (RPE) cells – προερχόμενων από ανθρώπινα εμβρυϊκά βλαστοκύτταρα (h-ESC), σε μοντέλο ποντικού για τη θεραπεία της ηλικιακής εκφύλισης της ωχράς κηλίδας (AMD) δεν οδήγησε σε ανάπτυξη παθολογικών όγκων, ενώ ορισμένα από τα εγχυθέντα κύτταρα σχημάτισαν ένα λεπτό στρώμα προγονικών χρωστικών κυττάρων του αμφιβληστροειδούς. Σε παρόμοια μελέτη, τα προγονικά κύτταρα του αμφιβληστροειδούς από εμβρυϊκά βλαστοκύτταρα, ενσωματώθηκαν στο στρώμα γαγγλιακών κυττάρων (GCL) του ποντικού. Αλλά και
σε άλλη μελέτη που περιελάμβανε μη ανθρώπινα πρωτεύοντα, η υποαμφιβληστροειδική μεταμόσχευση προγονικών κυττάρων του αμφιβληστροειδούς από εμβρυϊκά βλαστοκύτταρα hESCs, ήταν καλά ανεκτή και τα μεταμοσχευμένα κύτταρα ενσωματώθηκαν με
τα γειτονικά κύτταρα των ιστών. [3,16-20]
Κλινικές δοκιμές μεταμόσχευσης επιθηλιακών χρωστικών κυττάρων του αμφιβληστροειδούς (RPE) από ανθρώπινα εμβρυϊκά βλαστοκύτταρα (hESC) της ωχράς κηλίδας (AMD), έδειξαν ότι τα κύτταρα ήταν καλά ανεκτά και εντοπίστηκαν στον υποαμφιβληστροειδικό χώρο έπειτα από μακροχρόνια παρακολούθηση. Επιπλέον, η μεταμόσχευση σε ασθενείς με AMD και νόσο Stargardt (SMD) οδήγησε σε σημαντική βελτίωση της οπτικής οξύτητας χωρίς να παρατηρηθεί μη φυσιολογικός πολλαπλασιασμός των κυττάρων.[21-23]

Η θεραπεία με βλαστοκύτταρα παραμένει μια εξαιρετική επιλογή για την αντιμετώπιση της εκφυλιστικής αμφιβληστροειδοπάθειας, καθώς προ- κλινικές και κλινικές μελέτες έχουν δείξει θετικά αποτελέσματα. Μελλοντικές θεραπείες μπορεί να περιλαμβάνουν τη συγχορήγηση διαφορετικών τύπων κυττάρων για βελτιωμένα κλινικά οφέλη, καθώς και γενετική τροποποίηση των βλαστοκυττάρων ώστε να υπερεκφράζουν αναγεννητικούς παράγοντες του αμφιβληστροειδούς. Επιπλέον, η χρήση ικριωμάτων για την καλλιέργεια και μεταμόσχευση βλαστοκυττάρων μπορεί να ενισχύσει την αποτελεσματικότητά τους σε αυτόν τον τομέα.[3]

Θεραπεία Κερατόκωνου

Ο κερατόκωνος είναι η προοδευτική πάθηση που χαρακτηρίζεται από λέπτυνση, προεξοχή και παραμόρφωση του κερατοειδούς, οδηγώντας σε απώλεια όρασης. Παραδοσιακές θεραπείες περιλαμβάνουν την μεταμόσχευση κερατοειδούς, η οποία όμως συνοδεύεται από κινδύνους όπως την απόρριψη μοσχεύματος, την αργή αποκατάσταση της όρασης και την περιορισμένη διαθεσιμότητα κερατοειδικού ιστού από δότες. Η σύνθεση με ιστομηχανική, του στρώματος του κερατοειδούς, επιχειρεί να ξεπεράσει αυτά τα εμπόδια, ωστόσο αντιμετωπίζει μεγάλες δυσκολίες λόγω της πολύπλοκης δομής του κερατοειδούς. Η θεραπεία με βλαστοκύτταρα του στρώματος έχει προσελκύσει το ενδιαφέρον, καθώς τα βλαστοκύτταρα μπορούν να πολλαπλασιαστούν, να διαφοροποιηθούν σε ώριμα κερατοειδικά κύτταρα και να εκκρίνουν νέο κολλαγόνο στο στρώμα του κερατοειδούς. Μέχρι σήμερα, η μόνη διαθέσιμη κλινική έρευνα για τη χρήση βλαστοκυττάρων στον κερατοειδή προέρχεται από μελέτες του Alio και συνεργατών και απαιτούνται περαιτέρω μελέτες και μεγαλύτερα δείγματα ασθενών για να επιβεβαιωθεί η αποτελεσματικότητα αυτών των θεραπειών.

Εφαρμογές της αναγέννησης του αμφιβληστροειδούς
Οι εκφυλιστικές παθήσεις του αμφιβληστροειδούς (RDDs) είναι μια ομάδα αθεράπευτων παθήσεων που χαρακτηρίζονται από την προοδευτική εκφύλιση των κυττάρων του αμφιβληστροειδούς. Παραδείγματα αυτών των παθήσεων περιλαμβάνουν τη διαβητική αμφιβληστροειδοπάθεια (DR), την ηλικιακή εκφύλιση της ωχράς κηλίδας (AMD) και το γλαύκωμα, οι οποίες τελικά οδηγούν σε θάνατο των κυττάρων. Οι διαταραχές στο μικροπεριβάλλον του αμφιβληστροειδούς συμβάλλουν στην εκφύλιση του. Η αναγέννηση του αμφιβληστροειδούς μέσω βλαστοκυττάρων και προηγμένων θεραπειών προσφέρει σημαντικές δυνατότητες για τη θεραπεία διαφόρων οφθαλμικών παθήσεων που οδηγούν σε απώλεια όρασης. Τα βλαστοκύτταρα που χρησιμοποιούνται στη θεραπεία μπορούν να προέρχονται από RPC, ESC, iPSCs, MSC και νευρικά προγονικά κύτταρα (NPCs). Οι στρατηγικές χορήγησης για τη θεραπεία με βλαστοκύτταρα περιλαμβάνουν την τεχνολογία κυττάρων με κάψουλες, πολυμερή υποστηρίγματα και φύλλα αμφιβληστροειδούς.

Θεραπεία Μελαγχρωστικής Αμφιβληστροειδοπάθειας (RP)
Η Μελαγχρωστική Αμφιβληστροειδοπάθεια (Retinitis Pigmentosa – RP) είναι μια ομάδα κληρονομικών παθήσεων που προκαλούν προοδευτική εκφύλιση των φωτοϋποδοχέων του αμφιβληστροειδούς, οδηγώντας σε απώλεια της περιφερειακής όρασης και, σε προχωρημένα στάδια, σε τύφλωση.

Παρόλο που δεν υπάρχει οριστική θεραπεία, διάφορες προσεγγίσεις βρίσκονται σε εξέλιξη. Οι κλινικές δοκιμές για τη θεραπεία της Μελαγχρωστικής Αμφιβληστροειδοπάθειας μέσω βλαστοκυττάρων δείχνουν ελπιδοφόρα αλλά προσωρινά αποτελέσματα. Οι μεταμοσχεύσεις νευροαμφιβληστροειδικών κυττάρων (RPCs) και μεσεγχυματικών βλαστοκυττάρων (MSCs) βελτίωσαν προσωρινά την οπτική οξύτητα, αλλά τα οφέλη μειώθηκαν μετά από 12 μήνες. Η γονιδιακή θεραπεία και οι μεταμοσχεύσεις επιθηλίου του μελάγχρου αμφιβληστροειδούς (RPE) δίνουν νέες προοπτικές, ενώ η χορήγηση UCMSCs (βλαστοκυττάρων ομφαλίου λώρου) έδειξε βελτίωση της όρασης στο 81,3% των ασθενών. Παρά την πρόοδο, η έλλειψη επαρκούς εμβρυϊκού ιστού παραμένει πρόκληση για τη μαζική εφαρμογή αυτών των θεραπειών.

Γλαύκωμα και Νευροπροστασία του Οπτικού Νεύρου
Το γλαύκωμα είναι μια νευροεκφυλιστική ασθένεια που προκαλεί σταδιακή απώλεια των γαγγλιακών κυττάρων του αμφιβληστροειδούς (retinal ganglion cells RGC). Παρότι η μείωση της ενδοφθάλμιας πίεσης (intraocular pressure IOP) αποτελεί τη βασική θεραπεία, ορισμένοι ασθενείς δεν επιτυγχάνουν ικανοποιητικά αποτελέσματα ακόμη και με τις μέγιστες δόσεις φαρμάκων. Μια προτεινόμενη προσέγγιση βασίζεται στην έκκριση νευροτροφικών παραγόντων από βλαστοκύτταρα, οι οποίοι μπορούν να ενισχύσουν την επιβίωση των γαγγλιακών κυττάρων του αμφιβληστροειδούς RGC σε ζωικά μοντέλα. Επιπλέον, τα βλαστοκύτταρα μελετώνται ως πιθανή πηγή αντικατάστασης των ήδη κατεστραμμένων κυττάρων RGCs. Αν και αρκετές μελέτες έχουν δείξει την ασφάλεια και πιθανή χρησιμότητα της μεταμόσχευσης μεσεγχυματικών βλαστοκυττάρων (MSC), απαιτούνται περαιτέρω κλινικές δοκιμές για να επιβεβαιωθεί η βελτίωση της οπτικής λειτουργίας μέσω αυτής της προηγμένης θεραπείας.

Ξηροφθαλμία (DED dry eye diseases)

Η ξηροφθαλμία (DED) είναι μια πολυπαραγοντική νόσος της οφθαλμικής επιφάνειας, που χαρακτηρίζεται από διαταραχή της ομοιόστασης του δακρυϊκού φιλμ, συνήθως από ανεπάρκεια του δακρυϊκού αδένα, και σχετίζεται με οφθαλμικά συμπτώματα, όπως δυσφορία και θολή όραση, επηρεάζοντας την οπτική λειτουργία και την ποιότητα ζωής. Τα Μεσεγχυματικά Βλαστοκύτταρα (MSCs) είναι πολυδύναμα βλαστοκύτταρα που μειώνουν τη φλεγμονή και προάγουν την αναγέννηση των ιστών. Μελέτες δείχνουν ότι η έγχυση αλλογενών βλαστοκυττάρων από λιπώδη ιστό (adipose-derived MSCs ή ADMSCs) στον δακρυϊκό αδένα προκαλεί την αναγέννηση των επιθηλιακών κυττάρων των δακρυϊκών πόρων και αποτελεί ασφαλή και εφικτή θεραπεία για τη σοβαρή ξηροφθαλμία.

Συμπεράσματα & Προκλήσεις

Οι βλαστοκυτταρικές θεραπείες υπόσχονται αναγέννηση κατεστραμμένων ιστών και αποκατάσταση της όρασης. Οι κλινικές μελέτες είναι σε πρώιμα στάδια, αλλά τα αποτελέσματα είναι ελπιδοφόρα. Η ασφάλεια, η αποτελεσματικότητα και η ηθική χρήση των βλαστοκυττάρων είναι κρίσιμα ζητήματα που πρέπει να λυθούν πριν από τη γενικευμένη εφαρμογή τους. Το μέλλον της οφθαλμολογίας φαίνεται να κινείται προς εξατομικευμένες κυτταρικές θεραπείες, φέρνοντας νέες ελπίδες για τους ασθενείς με σοβαρές παθήσεις.

Share with your friends