Παιδιά, όραση και αθλητισμός
ΟΡΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΟΠΤΟΜΕΤΡΙΑΣ: Η Οπτομετρία είναι επάγγελμα υγειονομικής περίθαλψης με την εξέταση και διάγνωση των οφθαλμών αλλά και των σχετικώνδομών, με τον προσδιορισμό και τη διόρθωση των προβλημάτων όρασης χρησιμοποιώντας τους φακούς και άλλα οπτικά βοηθήματα.
Γράφουν οι Ιωάννα Μαρία Παπαδημητρίου και Ανδρέας Βικάτος
Προπτυχιακοί φοιτητές κατεύθυνσης Οπτικής & Οπτομετρίας
Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής
Επιμέλεια: Ευγενία Κωνσταντακοπούλου MCOptom, MSc, PhD, DipTp(IP)
Η όραση αποτελεί μια από τις σημαντικότερες αισθήσεις του ανθρώπου. Η συμμετοχή της στις καθημερινές απασχολήσεις (εργασία, οδήγηση, αθλητισμός, τέχνες) είναι περισσότερο από σημαντική. Στις σύγχρονες κοινωνίες, το 80% των ερεθισμάτων που δέχεται ο άνθρωπος αφορά την αίσθηση της όρασης.
Επομένως, η διατήρηση ευκρινούς όρασης σε όλη τη διάρκεια της ζωής ενός ανθρώπου αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους παράγοντες που συντελούν στην άρτια ποιότητα ζωής του και γι’ αυτόν το λόγο θα πρέπει να παρακολουθείται από τη γέννησή του.
Η καλή όραση είναι το κλειδί για την σωστή ανάπτυξη ενός παιδιού, την επιτυχία στο σχολείο, στις αθλητικές δραστηριότητες και στην γενική ευημερία του.
Γι’ αυτό είναι σημαντικό να γίνεται προληπτικός οφθαλμολογικός έλεγχος, δηλαδή ο έλεγχος της όρασης σε παιδιά για την αναγνώριση διαθλαστικών ανωμαλιών ή και οφθαλμικών παθήσεων που είναι πιθανό να οδηγήσουν ακόμα και σε απώλεια όρασης.
Η ανάπτυξη των λειτουργιών αντίληψης παρουσιάζει πολύ μεγάλη “πλαστικότητα” στην πρώιμη παιδική ηλικία (μέχρι 5 ετών) και γι’ αυτό η αντιμετώπιση οποιουδήποτε προβλήματος στην όραση (π.χ. στραβισμός, αμβλυωπία) είναι πιο αποτελεσματική σε αυτές τις ηλικίες ώστε να διασφαλιστεί η καλή οπτική λειτουργία του παιδιού στο υπόλοιπο της ζωής του.
Πρόσφατες έρευνες δείχνουν ότι το περιβάλλον και κυρίως οι αυξημένες απαιτήσεις κοντινής εργασίας (σχολικα και πρόσθετα φροντιστηριακά μαθήματα, ηλεκτρονικά παιχνίδια και κινητά) σε συνδυασμό με την αποχή από δραστηριότητες σε εξωτερικό χώρο με φυσικό φωτισμό (π.χ. αθλητικές) παίζουν ρόλο στα αυξημένα ποσοστά εμφάνισης μυωπίας.
Τα παιδιά πρέπει να επισκέπτονται τον οφθαλμίατρο ή τον ειδικό οπτομέτρη στις χώρες που υπάρχει το αντίστοιχο νομικό πλαίσιο από την πολύ παιδική ηλικία των 6 μηνών, ασχέτως της γενικής τους υγείας ή παθολογίας. Πολλά προβλήματα στοn βυθό του ματιού ή/και στην οπτική οδό δεν παρουσιάζουν καμία συμπτωματολογία στη γενικότερη υγεία του βρέφους και φυσικά δεν μπορούν να είναι αντιληπτά ούτε από το ίδιο ούτε να εκφραστούν με οποιονδήποτε τρόπο.
Εξετάσεις που χρησιμοποιούνται σε μια οπτομετρική εξέταση στα παιδιά είναι:
| ΗΛΙΚΙΑ | ΕΞΕΤΑΣΗ |
| 0-3 μηνών | Παρατήρηση αντιδράσεων (π.χ κατά το cover test) |
| 6-18 μηνών | Lang 1 |
| 18-24 μηνών | Lang 1 / Lang 2 |
| >24 μηνών | Lang 1 / Lang 2 |
| 3-5 ετών | Frisby |
| 3-5 ετών | TNO |
| 3.5-9 ετών | Titmus |
Νεογέννητα:
H πρώτη προληπτική εξέταση γίνεται στο μαιευτήριο και αποτελείται από ενδελεχή έλεγχο των βλεφάρων, της οφθαλμικής επιφάνειας, του κερατοειδή, της ίριδος, του φωτεινού αντανακλαστικού από τον βυθό του ματιού και περαιτέρω εξέταση από οφθαλμίατρο όταν διαπιστώνονται ανωμαλίες, δυσμορφίες ή ασυμμετρίες (ο βυθός ελέγχεται σε όλες τις επισκέψεις του παιδιού στον οφθαλμίατρο – οπτομέτρη ανεξαρτήτως ηλικίας). Ο παιδοφθαλμίατρος, με εμπειρία στην εξέταση του νεογνού, θα πρέπει να ελέγξει πιθανές συγγενείς παθήσεις των οφθαλμών, ιδιαίτερα σε περιστατικά με θετικό οικογενειακό ιστορικό και κυήσεις υψηλού κινδύνου (όπως μητέρες με τοξοπλάσμωση, ερυθρά και πρόωρους τοκετούς που συνοδεύονται από χαμηλό βάρος του βρέφους).
Βρέφη:
Η επόμενη εξέταση γίνεται μεταξύ 6 μηνών και ενός έτους. Η κινητικότητα των οφθαλμών εκτιμάται και καταγράφεται η πιθανή ύπαρξη παρέκκλισης κάποιου οφθαλμού, δηλαδή ο στραβισμός.
Προσχολική ηλικία:
Μεταξύ των 3 και 3 ½ ετών, αξιολογούνται η οπτική οξύτητα, η χρωματική αντίληψη όπως και η ορθοφορία των οφθαλμών ενός παιδιού.
Σχολική ηλικία:
Ύστερα από ενστάλλαξη κυκλοπληγικού κολλυρίου (προαιρετικά) γίνεται η διερεύνηση των διαθλαστικών ανωμαλιών για την πιθανή χορήγηση γυαλιών οράσεως.
Τι περιλαμβάνει μια εξέταση στραβισμού
Καθοριστικός παράγοντας για τη σωστή αντιμετώπιση κάθε ασθένειας είναι το ιστορικό του ασθενούς, ένα ολοκληρωμένο ιστορικό μπορεί να βοηθήσει τον εξεταστή να προσεγγίσει με μεγαλύτερη ακρίβεια το κάθε πρόβλημα. Σημαντικό στοιχείο είναι να ενημερωθούμε για το πότε άρχισε ο στραβισμός, τι συμπτώματα παρουσιάζει αλλά και αν έχει λάβει κάποια θεραπεία στο παρελθόν. Στο πρακτικό κομμάτι μια εξέταση στραβισμού πρέπει να περιλαμβάνει όλα τα στάδια της κλασικής οπτομετρικής εξέτασης (όπως μέτρηση όρασης και οξύτητας για μακριά και κοντά, βυθοσκόπηση, κτλ.) με ιδιαίτερη έμφαση στην οφθαλμοκινητικότητα και στη μέτρηση της στερεοσκοπικής. Σε παιδιά 5-6 ετών μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε κοινό οπτότυπο. Σε προσχολικές ηλικίες η μέτρηση της οπτικής οξύτητας μπορεί να πραγματοποιηθεί με οπτότυπα εικόνων, κ.α. Σε βρέφη η μέτρηση της οπτικής οξύτητας είναι προσεγγιστική και βασίζεται κατα βάση στις αντιδράσεις του παιδιού σε ερεθίσματα, αν κατα τη κάλυψη ενός οφθαλμού το βρέφος δεν αντιδράσει τότε πρέπει να υποψιαστούμε πιθανή αμβλυωπία ή κάποιο άλλο παθολογικό αίτιο. Η μέτρηση της όρασης στα βρέφη μπορεί να πραγματοποιηθεί και με πειραματικούς τρόπους όπως με τα οπτικά προκλητά δυναμικά, τον οπτοκινητικό νυσταγμό και το επιλεκτικό κοίταγμα.
Πρόσθετα, η επισκόπηση της κεφαλής και των ματιών σε κάθε εξέταση κρίνεται αναγκαία.
ΠΑΘΟΛΟΓΙΕΣ:
Κάποια βρέφη γεννιούνται με τον χαρακτηριστικά οριζόμενο “συγγενή καταρράκτη”. Σε μια τέτοια περίπτωση όπου ο φυσικός κρυσταλλοειδής φακός του οφθαλμού εμφανίζει εκ γεννετής θόλωση και δεν υπάρχει η αναμενόμενη διαύγεια στο κέντρο της κόρης του ματιού, τότε το παιδί πρέπει να υποβληθεί σε χειρουργική επέμβαση τοποθέτησης ενδοφακού.
Πολλές φόρες η εμφάνιση του συγγενή καταρράκτη είναι αμφοτερόπλευρη με αποτέλεσμα οι γονείς να δυσκολεύονται να το παρατηρήσουν, καθώς δεν μπορεί να υπάρξει κάποιο κριτήριο σύγκρισης ανάμεσα στους δύο οφθαλμούς.
Ο επανέλεγχος ορίζεται τυπικά στην ηλικία του ενός χρόνου, 3 χρονών και πριν το παιδί πάει σχολείο.
Ιδανικά το παιδί θα πρέπει να ελέγχεται ετησίως τουλάχιστον ως την ενηλικίωση. Αν και στην παιδική ηλικία ανησυχούμε κυρίως για αμβλυωπία, ποσοστό εφήβων αναπτύσσουν εξίσου σημαντικά προβλήματα όπως ο κερατόκωνος που χρήζει άμεσης και συνεχούς παρακολούθησης με εξειδικευμένη θεραπεία και εξετάσεις σε τακτικά χρονικά διαστήματα.
Η μειωμένη όραση έχει σημαντικές επιπτώσεις στην εκπαίδευση, όπως χαμηλή απόδοση και μειωμένη συμμετοχή στα μαθήματα.
Απαραίτητος σε κάθε περίπτωση είναι ο οφθαλμολογικός έλεγχος στην αρχή κάθε σχολικής περιόδου ανεξάρτητα εάν το παιδί έχει ή δεν έχει εκδηλώσει κάποιο πρόβλημα. Ακόμα και σε ηλικία όπου το παιδί είναι σε θέση να επικοινωνεί, σπάνια καταλαβαίνει από μόνο του πότε πρέπει να ζητήσει να επισκευτεί ειδικό.
Είναι σημαντικό οι άνθρωποι που κινούνται γύρω από αυτό (οικογένεια, κηδεμόνες, δάσκαλοι) να είναι σε θέση να υποπτευθούν μια πιθανή δυσλειτουργία της όρασης μέσα από συμπτώματα και συμπεριφορές.
Το μόνο που χρειάζεται τις περισσότερες φορές είναι παρατηρητικότητα και καταγραφή των αντιδράσεων και έπειτα συζήτηση με τους ειδικούς μπορεί να φέρει απαντήσεις στη πιθανή συσχέτιση συμπτωμάτων με δυσλειτουργίες της όρασης.
Στην Ελλάδα σήμερα το 30% των μαθητών δημοτικού και το 40-50% των μαθητών του γυμνασίου εμφανίζουν μυωπία, στοιχεία που δείχνουν ότι η εμφάνιση και ο βαθμός εξέλιξής της καθορίζεται στις σχολικές ηλικίες μεταξύ 6 και 12 ετών επίσης υπολογίζεται ότι το ποσοστό αμβλυωπίας κυμαίνεται σε 2-3% του γενικού πληθυσμού.
Επειδή είναι προφανές ότι η μειωμένη όραση έχει σημαντικές επιπτώσεις στην εκπαίδευση, όπως χαμηλή απόδοση και μειωμένη συμμετοχή στα μαθήματα, είναι απαραίτητο σε αυτές τις ηλικίες να προγραμματίζεται ένας πλήρης και σχετικά συχνός οφθαλμολογικός έλεγχος.
Αθλητισμός και προστασία των ματιών
Τα υπαίθρια παιχνίδια και ο αθλητισμός αποτελούν ένα απολαυστικό και σημαντικό μέρος της ζωής των περισσότερων παιδιών. Είτε παίζει στην πίσω αυλή είτε συμμετέχει σε ομαδικό άθλημα στο σχολείο, η όραση παίζει σημαντικό ρόλο. Οι ειδικές οπτικές δεξιότητες που απαιτούνται για τον αθλητισμό περιλαμβάνουν:
• Καθαρή όραση απόστασης
• Καλή αντίληψη βάθους
• Μεγάλο οπτικό πεδίο
• Αποτελεσματικός συντονισμός των ματιών
Εάν οι οπτικές δεξιότητες δεν είναι επαρκείς, το παιδί μπορεί να συνεχίσει να έχει κακή απόδοση. Η διόρθωση προβλημάτων όρασης με γυαλιά ή φακούς επαφής ή ένα πρόγραμμα ασκήσεων ματιών που ονομάζεται vision therapy μπορεί να διορθώσει πολλά τέτοια προβλήματα, να ενισχύσει τις δεξιότητες όρασης και να βελτιώσει την απόδοσή του.
Η προστασία των ματιών θα πρέπει επίσης να αποτελέσει βασική μέριμνα, ιδίως σε ορισμένα αθλήματα υψηλού κινδύνου. Χιλιάδες παιδιά υποφέρουν από τραυματισμούς στα μάτια που σχετίζονται με τον αθλητισμό κάθε χρόνο και σχεδόν όλα μπορούν να προληφθούν χρησιμοποιώντας τα κατάλληλα προστατευτικά γυαλιά. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο είναι απαραίτητο όλα τα παιδιά να φορούν κατάλληλα, προστατευτικά γυαλιά όταν παίζουν αθλήματα.
Τα γυαλιά οράσεως ή οι φακοί επαφής φυσικά είναι απαραίτητα αλλά δεν αντικαταστούν τα κατάλληλα προστατευτικά γυαλιά. Οι αθλητές πρέπει να χρησιμοποιούν αθλητικά γυαλιά που είναι προσαρμοσμένα για να προστατεύουν τα μάτια ενώ παίζουν το συγκεκριμένο άθλημα.
Είναι επίσης σημαντικό για όλα τα παιδιά να προστατεύουν τα μάτια τους από τις βλάβες που προκαλούνται από την υπεριώδη ακτινοβολία στο φως του ήλιου. Τα γυαλιά ηλίου είναι απαραίτητα για την προστασία των ματιών σε εξωτερικούς χώρους και μερικά ειδικά σχεδιασμένα γυαλιά για τον αθλητισμό μπορούνμνα συμβάλουν στη βελτίωση των αθλητικών επιδόσεων.
ΦΑΚΟΙ ΕΠΑΦΗΣ ΚΑΙ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΣ
Οι φακοί επαφής ωστόσο προσφέρουν πολλά πλεονεκτήματα σε σχέση με τα γυαλιά. Εάν ένα παιδί φοράει γυαλιά για σπορ – ακόμα κι αν έχει ανθεκτικούς στην πρόσκρουση πολυανθρακικούς φακούς – υπάρχει μια ανυσηχία όσον αφορά το σπάσιμο των πλαισίων κατά τη διάρκεια αθλητικών επαφών, πιθανόν να προκαλέσει τραυματισμό στα μάτια. Και οι φακοί αθλητικών γυαλιών ή γυαλιών ασφαλείας μερικές φορές μπορεί να θολώσουν κατά τη διάρκεια του αγωνίσματος, επηρεάζοντας την όραση και την απόδοση. Οι φακοί επαφής εξαλείφουν αυτά τα προβλήματα και παρέχουν και άλλα οφέλη, συμπεριλαμβανομένης της περιφερειακής όρασης (η οποία περιορίζεται όταν χρησιμοποιούμε γυαλιά οράσεως) επιτρέποντας μια πιο γρήγορη αντίδραση σε κινήσεις και αντικείμενα όπως μια μπάλα ποδοσφαίρου ή μπάσκετ. Οι φακοί επαφής παραμένουν επίσης σταθεροί στα μάτια του παιδιού όταν τρέχει, για πιο ακριβή και σταθερή όραση.
SPORTS VISION TRAINING
Το sports vision training (SVT) δεν είναι vision training (VT), αλλά μοιράζεται μερικά από τα χαρακτηριστικά του VT. Οι οπτομέτρες που ειδικεύονται στο SVT προσφέρουν εξατομικευμένα προγράμματα VT για όσους ενδιαφέρονται να βελτιστοποιήσουν τις οπτικές τους δεξιότητες για συγκεκριμένα αθλήματα. Πολλοί ολυμπιακοί και επαγγελματίες αθλητές έχουν υποβληθεί σε προγράμματα SVT για να βελτιώσουν την απόδοσή τους. Δεδομένου ότι τα προγράμματα SVT συνήθως έχουν σχεδιαστεί για να ενισχύσουν τις οπτικές δεξιότητες ενός ατόμου για ένα συγκεκριμένο άθλημα και όχι για να διορθώσουν ένα πρόβλημα όρασης, ο όρος «vision training» προτιμάται από τον όρο «vision therapy» (VTH). Ωστόσο, μερικές από τις τεχνικές που χρησιμοποιούνται στο SVT είναι παρόμοιες με αυτές που χρησιμοποιούνται στο VTH.
Πηγές: 1.Ευάγγελος Πατέρας. Οπτομετρία Ι • 2.Ευάγγελος Πατέρας. Οπτομετρία ΙΙ • 3.Αλέξανδρος Δαμανάκης. Στραβισμοί και οφθαλμοκινητικές διαταραχές • 4. www.visiontherapy.co.uk • 5. www.aoa.org • 6. www.allaboutvision.com • 7. www.college-optometrists.org • 8. www.eao.gr • 9. www.peoo.gr
