Στερεοσκοπική και Διόφθαλμη Όραση
Η όραση αποτελεί την ανώτερη αισθητηριακή αντίληψη του φωτός, των αντικειμένων και των χρωμάτων. Με αυτή την αίσθηση μας δίνεται η ικανότητα να ερχόμαστε σε επαφή με τον έξω κόσμο και να συνειδητοποιούμε τη θέση και την κίνησή μας μέσα στον χώρο. Γι’αυτό, ευθύνεται η διόφθαλμη όραση, η οποία είναι η ικανότητα που έχουν τα μάτια μας να συνεργάζονται. Το κάθε μάτι αντιλαμβάνεται μια ελαφρώς διαφορετική εικόνα από το άλλο και ο εγκέφαλος, μέσω μιας αφομοιωτικής διαδικασίας ενοποιεί αυτές τις δύο εικόνες και τις μετατρέπει σε μία, με αποτέλεσμα να έχουμε μονή αντίληψη. Η διόφθαλμη όραση είναι μία ικανότητα η οποία αναπτύσσεται και μαζί με αυτή αναπτύσσεται το μάτι αλλά και ο εγκέφαλος. Η διαδικασία ανάπτυξης είναι άκρως εντυπωσιακή καθώς η οπτική οξύτητα κατά τα πρώτα χρόνια της ζωής αυξάνεται ραγδαία. Το ανώτερο επίπεδο διόφθαλμης όρασης αποτελεί η στερέοψη, δηλαδή η ικανότητα να βλέπουμε τρισδιάστατα.
Γράφουν οι Φανή Μαργέλου και Χρήστος Κωστάκος
Προπτυχιακοί φοιτητές κατεύθυνσης Οπτικής & Οπτομετρίας
Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής
Διορθώσεις: Ευγενία Κωνσταντακοπούλου MCOptom, MSc, PhD, DipTp(IP)
Διόφθαλμη όραση
Ορισμός:
Ονομάζουμε διόφθαλμη όραση τη συνδυασμένη χρήση των δύο οφθαλμών, προκειμένου να δημιουργηθεί μια ενιαία και μοναδική εγκεφαλική εντύπωση. Ουσιαστικά, αποτελεί το σύνολο των εγκεφαλικών διεργασιών και καταλήγουν στην ενοποίηση των δύο αμφιβληστροειδικών εικόνων και συνεπώς στη αντίληψη τους σαν μια.
Όταν τα παιδιά βιώνουν τη μη συντονισμένη διόφθαλμη οπτική είσοδο του ερεθίσματος, τότε εμφανίζεται η αμβλυωπία, η οποία είναι μια νευροαναπτυξιακή οπτική διαταραχή που προκύπτει από τη μη συντονισμένη διόφθαλμη όραση κατά τις κρίσιμες περιόδους ανάπτυξης αυτής. Σε παιδιά προσχολικής ηλικίας, η αμβλυωπία μπορεί να παραμείνει άγνωστη εάν δεν συνυπάρχουν άλλες ανωμαλίες που μπορούν να την εμφανίσουν. Αντιθέτως, σε παιδιά σχολικής ηλικίας η αμβλυωπία μπορεί να εμφανιστεί με μια γενικότερη μειωμένη επίδοση στα μαθήματα, μειωμένη ταχύτητα ανάγνωσης, βραδύτερα αντανακλαστικά και μειωμένη σταθερότητα της στάσης του σώματος.
...δυσλειτουργίες της διόφθαλμης όρασης μπορούν να προκαλέσουν ποικίλα προβλήματα τόσο στη ζωή του παιδιού όσο και στη φυσιολογική ανάπτυξη της όρασής του.
Άλλες δυσλειτουργίες της διόφθαλμης όρασης μπορούν να προκαλέσουν ποικίλα προβλήματα τόσο στη ζωή του παιδιού όσο και στη φυσιολογική ανάπτυξη της όρασής του. Έτσι, μπορεί να δημιουργούν προβλήματα στη σχολική του απόδοση, στις αθλητικές του δραστηριότητες, ακόμα και στις κοινωνικές του συναναστροφές προκαλώντας χαμηλή αυτοεκτίμηση και αυτοπεποίθηση. Οι δυσλειτουργίες αυτές μπορεί να είναι η διπλωπία, ο στραβισμός, η ανισομετρωπία αλλά και η μυωπία, η υπερμετρωπία και ο αστιγματισμός.
Διπλωπία είναι η κατάσταση κατά την οποία ο ασθενής βλέπει διπλά, αντιλαμβάνεται δηλαδή δύο εικόνες από ένα μόνο αντικείμενο προσήλωσης.
Για έναν ενήλικα είναι εύκολο να περιγράψει τα συμπτώματα και να διαγνωστεί γρήγορα η διπλωπία, σε αντίθεση με τα παιδιά μικρής ηλικίας, όπου δεν μπορούν να εξηγήσουν τι συμβαίνει και τι μπορούν να δουν. Στην προσπάθειά τους να αντιμετωπίσουν το πρόβλημά τους, εμφανίζουν στραβισμό ή κλείνουν το ένα τους μάτι στην προσπάθειά τους να εξαλείψουν τη διπλωπία. Επίσης, ένα άλλο σημάδι που δηλώνει ότι υπάρχει πρόβλημα είναι η κλίση του κεφαλιού ώστε να προσηλώνουν με πλάγιο βλέμμα για να μειώσουν τη διπλωπία ή η αντισταθμιστική θέση του κεφαλιού.
Η έγκαιρη διάγνωση και θεραπεία των προβλημάτων αυτών είναι άκρως σημαντική στα παιδιά, καθώς όσο πιο γρήγορα διαγνωστεί κάποιο πρόβλημα στη διόφθαλμη όρασή του, αυξάνονται οι πιθανότητες βελτίωσης ή και αντιμετώπισης του προβλήματος.
Εξέταση
Γι’αυτό το λόγο είναι πολύ σημαντική η εξέταση του παιδιού και η αξιολόγηση της διόφθαλμης όρασής του. Απαραίτητα στοιχεία της εξέτασής του αποτελούν ένα πλήρες ιστορικό, η μέτρηση της οπτικής του οξύτητας και του διαθλαστικού σφάλματος και η εξέταση της οφθαλμικής του υγείας. Στη συνέχεια, για την αξιολόγηση της διόφθαλμης όρασης, υπάρχουν διάφορα τεστ όπου το καθένα απευθύνεται σε ξεχωριστή ηλικιακή ομάδα και γίνονται ανάλογα με την ηλικία του κάθε παιδιού.
Σε παιδιά προσχολικής ηλικίας (2-4 ετών), χρησιμοποιούνται αντικειμενικές μέθοδοι αξιολόγησης, όπως είναι το cover test, το Hirschberg test, όπου με τη χρήση ειδικού φακού παρατηρούμε τις κερατοειδικές αντανακλάσεις, το Krimsky test, το οποίο γίνεται με χρήση πρισμάτων διαφόρων δυνάμεων, καθώς γίνεται επίσης έλεγχος του εγγύτερου σημείου σύγκλισης και της οφθαλμικής κινητικότητας.
Σε παιδιά σχολικής ηλικίας (5 ετών και άνω) εκτελούνται επιπρόσθετα υποκειμενικές διαδικασίες για τον έλεγχο της διόφθαλμης όρασής του. Αυτές είναι τα αποθέματα σύγκλισης και απόκλισης, ο έλεγχος για φορία για κοντά και μακρυά, έλεγχος εύρους προσαρμογής, σκιασκοπία καθώς επίσης και το worth 4-dot test.
Είναι σημαντικό να γνωρίζουμε ότι δεν πρέπει να περιμένουμε από το παιδί να μας δείξει κάποιο σημάδι ότι δυσκολεύεται στην όραση, διότι μέχρι τότε μπορεί να είναι ήδη αργά. Η έγκαιρη διάγνωση και αντιμετώπιση οποιουδήποτε προβλήματος μπορεί να προσφέρει στο παιδί φυσιολογική όραση δια βίου.
Όταν γίνεται η διάγνωση κάποιου προβλήματος και δίνεται θεραπεία, εξηγούμε στους γονείς το πρόβλημα που αντιμετωπίζει το παιδί και εξηγούμε το λόγο που θα χρειαστεί να φορέσει γυαλιά όπως επίσης και το πότε θα πρέπει να τα φοράει. Εξηγούμε αναλυτικά την πορεία της θεραπείας αλλά και την αγωγή που θα πρέπει να ακολουθήσει το παιδί στο σπίτι και ενημερώνουμε το εκπαιδευτικό προσωπικό που έρχεται σε επαφή με το παιδί για τα μέτρα που πρέπει να ληφθούν μέσα στην τάξη και το πότε πρέπει να φοράει τα γυαλιά του μέσα σε αυτή.
Στερεοσκοπική Όραση
Ορισμός:
Στερεοσκοπική όραση ή στερέοψη ονομάζεται η ικανότητα της κατάταξης των αντικειμένων που βλέπουμε στον τρισδιάστατο κόσμο. Είναι εν συντομία δηλαδή η ικανότητα εκτίμησης του βάθους στον χώρο.
Ένα στέρεο αντικείμενο που βρίσκεται στην μέση γραμμή εμπρός από τους οφθαλμούς, σχηματίζει ελαφρά ανόμοιες εικόνες στους δύο αμφιβληστροειδείς. Αυτό συμβαίνει λόγω της διακορικής απόστασης, οπότε ο κάθε ένας βλέπει το αντικείμενο του από διαφορετική θέση. Αν το αντικείμενο βρίσκεται μέσα στα όρια του χώρου του Panum, οι δύο εικόνες παρ΄ ότι είναι ανόμοιες μπορούν να υποστούν αισθητηριακή ταύτιση. Αυτή η ταύτιση λοιπόν οδηγεί στην αντίληψη της τρίτης διάστασης δηλαδή της στερεοσκοπικής όρασης.
Στον ανθρώπινο εγκέφαλο, η στερεοσκοπία προκύπτει από ένα πολύπλοκο σύνολο μηχανισμών που σχηματίζουν μία τρισδιάστατη αντίληψη μέσω της συσχέτισης κάθε σημείου (ή συνόλου σημείων) στο ένα μάτι, με ένα αντίστοιχο σημείο (ή σύνολο σημείων) στο άλλο μάτι. Έτσι λοιπόν, προσδιορίζονται οι θέσεις των σημείων στον ανέκφραστο οπτικά, άξονα z (βάθους).
Όταν ο εγκέφαλος αντιμετωπίζει μια εικόνα ενός επαναλαμβανόμενου σχεδίου, όπως μιας για παράδειγμα μιας ταπετσαρίας (εικόνα 1), δυσκολεύεται ως προς την ακριβή θέση υπό την οποία το κάθε μάτι θα προσαρμόζεται στην εικόνα. Κοιτώντας ένα οριζοντίως επαναλαμβανόμενο σχέδιο, αλλά συγκλίνοντας τα δύο μάτια σε ένα νοητό σημείο πίσω από το σχέδιο, είναι πιθανό να “ξεγελάσουμε” τον εγκέφαλο και έτσι να συνδυάσει ένα στοιχείο όπως αυτό φαίνεται από το αριστερό μάτι με ένα άλλο (παρόμοιο οπτικά), δίπλα από το πρώτο, όπως φαίνεται από το δεύτερο μάτι. Αυτό δίνει την ψευδαίσθηση ενός επιπέδου που περιλαμβάνει το ίδιο σχέδιο αλλά φαίνεται να βρίσκεται πίσω από τον πραγματικό τοίχο. Η απόσταση στην οποία το επίπεδο φαίνεται πίσω από τον τοίχο εξαρτάται μόνο από τον χώρο μεταξύ των ίδιων στοιχείων.
Αντίληψη τρισδιάστατου:
Η αντίληψη του βάθους προκύπτει από πολλά μονόφθαλμα και διόφθαλμα στοιχεία. Για τα αντικείμενα που είναι σχετικά κοντά στα μάτια, η διόφθαλμη όραση είναι αυτή που σχετίζεται με την αντίληψη του βάθους. Επίσης, επιτρέπει στον εγκέφαλο να δημιουργήσει μια κυκλώπεια εικόνα και να συσχετίσει ένα επίπεδο βάθους σε κάθε σημείο σε αυτήν.
Ο εγκέφαλος χρησιμοποιεί τη μετατόπιση συντεταγμένων (γνωστή και ως παράλλαξη) των σημείων που σχετίζονται οπτικά μεταξύ τους, ώστε να αναγνωρίσει το βάθος αυτών των σημείων. Το επίπεδο βάθους στη συνδυασμένη εικόνα, μπορεί να αντιπροσωπεύεται από ένα εικονοστοιχείο στην κλίμακα του γκρι για τη δισδιάστατη εικόνα, προς όφελος του αναγνώστη. Όσο πιο κοντά εμφανίζεται ένα σημείο στον εγκέφαλο, τόσο πιο φωτεινό απεικονίζεται στο σχήμα. Έτσι, ο τρόπος σύμφωνα με τον οποίο ο εγκέφαλος αντιλαμβάνεται το βάθος με τη διόφθαλμη όραση, μπορεί να απεικονιστεί από μια κλίμακα βάθους που χρωματίζεται ανάλογα με την μετατόπιση των συντεταγμένων.
Το ανθρώπινο μάτι λειτουργεί όπως μία φωτογραφική μηχανή. Έχει μια ρυθμιζόμενη ίριδα, που ανοίγει (ή κλείνει) για να επιτρέψει περισσότερο (ή λιγότερο) φως να εισέλθει στο μάτι. Όπως σχεδόν κάθε φωτογραφική μηχανή, χρειάζεται να εστιάσει τις ακτίνες του φωτός που εισέρχονται μέσω της ίριδας, ώστε η εστίαση να γίνεται σε ένα σημείο του αμφιβληστροειδούς για να παραχθεί μια ευκρινής εικόνα. Το μάτι το πετυχαίνει αυτό, προσαρμόζοντας έναν φακό πίσω από τον κερατοειδή ώστε να διαθλά το φως σωστά για αυτή τη λειτουργία.
Όταν κάποιος προσαρμόζει σε ένα αντικείμενο, οι δύο κόρες στρέφονται δείχνοντας προς αυτό, ώστε το αντικείμενο να εμφανίζεται στο κέντρο της εικόνας που δημιουργείται από τον αμφιβληστροειδή χιτώνα. Όταν κάποιο αντικείμενο βρίσκεται κοντά, γίνεται σύγκλιση των ματιών προς το αντικείμενο. Για να δούμε κάποιο μακρινό αντικείμενο τα δύο μάτια αποκλίνουν το ένα από το άλλο έως ότου σχεδόν παραλληλίζονται οι ακτίνες κατά τις οποίες η κάθε κόρη κοιτά.
Η στερεοσκοπική όραση βασίζεται στην παράλλαξη που επιτρέπει στον εγκέφαλο να υπολογίζει τα βάθη των αντικειμένων σε σχέση με το σημείο σύγκλισης. Η γωνία σύγκλισης είναι αυτή που δίνει στον εγκέφαλο την απόλυτη τιμή του βάθους αναφοράς για το σημείο σύγκλισης. Από αυτό υπολογίζονται όλα τα απόλυτα βάθη για τα υπόλοιπα σημεία που εκφράζουν την εικόνα των αντικειμένων.
Βιβλιογραφία:
http://www.eao.gr/wp-content/uploads/2017/06/Stereoskopiki-orasi.pdf
Julesz, B. (1964). “Binocular depth perception without familiarity cues”. Science, 145:356–363.
http://bioproject.wdfiles.com/local–files/student-works-2014-15-a1/Στερεοσκοπική%20Όραση%20-%207.%20Αιμίλιος%20Γ..pdf
https://www.athenseyehospital.gr/gr/ta-matia-enos-paidioy/eisagwgikes-ennoies-gia-ton-stravismo/synepeies-toy-stravismoy-p200.html
https://www.paidiatros.com/paidi/ygeia/orthoptikos-elegxos-paidi2
https://www.milia-eyes.gr/–c17hn
www.eao.gr
https://www.markakis.gr/el/πληροφοριες-9268/το-ανθρώπινο-μάτι-9293
https://www.medifeye-institute.gr/pathiseis/stravismos-amvlywpia-diplwpia
Βασικές αρχές στραβισμού Γ. Θεοδοσιάδη – Α. Δαμανάκη / Ιατρικές εκδόσεις Λίτσας
